1 Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej Program Profilaktyki Selektywnej

1. program przeciwdziałania młodzieżowej patologii społecznej program profilaktyki selektywnej adresowany do młodzieży w wieku 13-19 lat zag

1. Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej
Program profilaktyki selektywnej adresowany do młodzieży w wieku 13-19
lat zagrożonej narkomanią i wykluczeniem społecznym. Program
rekomendowany w EDDRA i systemie rekomendacji.
Zakres programu: Ogólnopolski
Podmiot odpowiedzialny za program
Nazwa: Fundacja PRAESTERNO
Rodzaj: Organizacja pozarządowa
Dane adresowe podmiotu: M. st. Warszawa, ul. ul. Czerniakowska 26a/5
tel. +48226212199
Nazwa programu:
Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej
Typ programu:
Profilaktyka
Podtyp programu:
*
drugorzędowa - selektywna
*
drugorzędowa - wskazująca
Skrócony opis programu:
Program profilaktyki selektywnej adresowany do młodzieży w wieku 13-19
lat zagrożonej narkomanią i wykluczeniem społecznym. Program
rekomendowany w EDDRA i systemie rekomendacji.
Data rozpoczęcia programu:
1994,09
Zakres programu:
Ogólnopolski
Nazwa:
Fundacja PRAESTERNO
Rodzaj:
Organizacja pozarządowa
Miejscowość:
M. st. Warszawa
Nazwa ulicy i numer:
ul. Czerniakowska 26a/5
Strona WWW:
www.praesterno.pl
Numer telefonu:
+48226212199
E-mail:
[email protected]
Nazwa:
Agencja Doradztwa Zawodowego
Rodzaj:
Inne
Adres:
Warszawa, ul. Widok 22/30
Opis problemu:
Prowadzone w Polsce od lat 90. badania dotyczące używania substancji
odurzających przez młodzież szkolną i wśród populacji generalnej
(m.in. ESPAD 1995, 1999, 2003, 2005, 2007, KBPN badanie populacji
generalnej 2002, 2006, ABI PASAD 2001, Fundacja Praesterno 2006, 2007)
wskazują na utrzymujące się na wysokim poziomie rozpowszechnienie
używania leków i środków wziewnych, utrzymującą się popularność
marihuany, narkotyków syntetycznych i heroiny „brown sugar” oraz coraz
powszechniejsze traktowanie narkotyków jako „normalnego” elementu
funkcjonowania społecznego w grupie rówieśniczej. Jednocześnie badania
(ABI PASAD 2001, Fundacja Praesterno 2006, 2007, PBC DGA-badania w
regionach 2007-2008, m.in. woj. łódzkie, małopolskie) wskazują na
utrzymujące się na bardzo wysokim poziomie nieprzystosowanie młodzieży
do pełnienia roli ucznia – szkoła spostrzegana jest przez około 40%
uczniów szkół ponadgimnazjalnych jako instytucja wroga, nauczyciele
jako „funkcjonariusze” nie rozumiejący uczniów, nie mający dla nich
czasu i niesprawiedliwi wobec nich. Od 12% do 20% młodzieży (w
zależności od poziomu klasy i typu szkoły) nie znajduje także oparcia
w rodzinie (PBS DGA 2007), od 14% aż do 26% (w zależności od grupy
wiekowej) jest zagrożonych wykluczeniem społecznym ze strony
rówieśników (PBS DGA 2007). Te trendy: wysoki poziom frustracji w
pełnieniu ról społecznych znaczącego odsetka młodzieży, jej samotność
oraz rosnące normatywne przyzwolenie w kulturze młodzieżowej na branie
narkotyków (któremu od dawna towarzyszy pełna akceptacja picia
alkoholu i palenia papierosów) wydają się odpowiedzialne za
stabilizację powszechności eksperymentowania ze środkami
psychoaktywnymi. Oczywiście nie wszyscy eksperymentujący ze środkami
psychoaktywnymi zostają narkomanami. Tylko część osób z
doświadczeniami jest rzeczywiście zagrożona. Decydujące są tu czynniki
ryzyka (które są brane pod uwagę przy rekrutacji uczestników
realizowanego przez nas programu profilaktyki selektywnej). Wspólnym
mianownikiem czynników ryzyka charakteryzujących młodzież zagrożoną
jest znacząca nieefektywność w zaspokajaniu potrzeb w sposób
akceptowany społecznie. Grupy docelowe Młodzież sprawiająca trudności
wychowawcze i mająca poważne kłopoty w nauce, także ze środowisk
ubogich i zagrożonych dysfunkcjami społecznymi, wchodzących w konflikt
z prawem. Młodzież klasyfikowana jest do programu na podstawie
wywiadów klinicznych zbieranych na etapie rekrutacji do nowej edycji
programu. Syntetyczne zestawienie doświadczeń patogennych
podopiecznych ujawnione w trakcie diagnozy dokonywanej na podstawie
wstępnych wywiadów klinicznych pokazuje, że do programu trafiają 2
kategorie młodzieży zagrożonej: - młodzież o profilu neurotycznym,
relacjonująca – jako podstawowe – takie objawy zagrożenia jak:
osamotnienie, depresje/załamania psychoemocjonalne, myśli samobójcze,
zachowania autodestrukcyjne, - młodzież o profilu psychopatycznym,
relacjonująca – jako podstawowe – takie objawy zagrożenia jak: agresja
wobec rówieśników, nieujawnione przestępstwa, konflikt z prawem/nadzór
kuratorski
Cel główny:
Zwiększenie przez młodzież zagrożoną patologią społeczną umiejętności
zaspokajania potrzeb psychoemocjonalnych w sposób akceptowany
społecznie (bez używania środków psychoaktywnych).
Cel szczegółowy 1:
Pozytywna zmiana funkcjonowania psychoemocjonalnego odnosząca się do:
zmniejszenia poczucia izolacji społecznej, ukonstytuowania
adaptacyjnych celów życiowych, zmniejszenia poziomu psychopatyczności,
zmniejszenia intensywności konfliktów w rodzinie, zmniejszenia poziomu
depresyjności, wzrostu poczucia sprawczości, zmniejszenia poziomu
izolacji w środowisku szkolnym, wzrostu poczucia własnej wartości)
Cel szczegółowy 2:
Zablokowanie wzrostu intensywności doświadczeń uczestników programu ze
środkami psychoaktywnymi (narkotykami, alkoholem, tytoniem) w okresie
3 ostatnich miesięcy trwania programu
Podstawowe założenia programu:
Okres dojrzewania jest kryzysowym momentem w życiu jednostki. Kryzys
polega na załamaniu się wypracowanych wcześniej i skutecznych
dotychczas sposobów zaspokajania własnych potrzeb i radzenia sobie w
środowisku społecznym. Dotychczasowa adaptacja załamuje się pod
wpływem intensywnych zmian zachodzących na co najmniej trzech
podstawowych dla jednostki płaszczyznach: -biologicznej – związanej z
koniecznością podjęcia wyznaczonej przez naturę roli
mężczyzny/kobiety, samookreślenia się w obrębie własnej płci
-rodzinnej – w obrębie której pojawiają się konflikty między bronionym
przez jednostkę statusem dziecka a oczekiwaniami bliskiego otoczenia
pragnącego widzieć w niej samodzielnego "prawie dorosłego" lub
blokowanie dążenia jednostki do samodzielności. Jednocześnie zmienia
się rola rodziny, jako głównego źródła oparcia na rzecz rosnącego
znaczenia grupy rówieśniczej. -społecznej związanej z koniecznością
samookreślenia się w szerszym kontekście społecznym, adaptacji w nowej
rzeczywistości szkolnej, myślenia o sobie w perspektywie podjęcia roli
zawodowej. Konsekwencją zmian zachodzących w opisanych wyżej obszarach
jest nieuchronny dla okresu adolescencji kryzys tożsamości,
konieczność odpowiedzenia sobie od początku na pytania skryptowe: „kim
jestem?”, „kim są inni ludzie?”, „czym jest świat, który mnie
otacza?”. Odpowiedzią jednostki na utratę podstawowych wyznaczników
konstytuujących jej dotychczasową egzystencję jest jeden typów
reakcji: 1. mobilizacja umożliwiająca podjęcie działań mających na
celu przezwyciężenie kryzysu, 2. destabilizacja emocjonalna, często
dezintegracja i pojawienie się zaburzeń funkcjonowania. W pierwszym
przypadku dorastający traktuje kryzys jak wyzwanie –zadanie do
wykonania, w drugim – rozpoznaje kryzys jako zagrożenie wiązane z
przeżywaniem silnego napięcia i poczuciem nieradzenia sobie z
rzeczywistością. To, jak konkretna jednostka zareaguje na zmiany
charakterystyczne dla okresu dorastania i na ile poradzi sobie z
kryzysem, zależy od jej „wyposażenia socjalizacyjnego”. Trudności w
osiągnięciu zdrowej adaptacji do nowych wymagań i przyjęcie postawy
„bycia w zagrożeniu” są konsekwencją deficytu socjalizacyjnego,
któremu jednostka podlegała w rodzinie lub innej pierwotnej grupie
społecznej. To właśnie ta kategoria osób jest zagrożona, poprzez
wejście w proces tzw. „błędnej adaptacji”, prowadzącej do zachowań z
kręgu patologii społecznej m.in narkomanii.
Adresaci/ odbiorcy programu ze względu na wiek:
*
Osoby od 12 – 15 r. ż.
*
Osoby od 16 - 19 r. ż.
Adresaci/ odbiorcy programu i ich kontakt z substancjami
psychoaktywnymi:
*
Osoby nie używające narkotyków
*
Osoby używające narkotyków okazjonalnie
Substancje uwzględniane w programie:
*
Alkohol
*
Amfetamina
*
Ekstazy
*
Inne
*
Kokaina
*
Leki uspokajające i nasenne
*
Opiaty
*
Przetwory konopi
*
Substancje wziewne
*
Tytoń
Inne substancje:
sterydy
Charakterystyka adresatów/ odbiorców programu:
*
Inni
*
Osoby z problemami społecznymi
*
Uczniowie
Inne typy odbiorców:
10% uczestników to osoby dobrze przystosowane, modelujące postawy i
zachowania pozostałych podopiecznych programu.
Liczba odbiorców jednej edycji programu:
420
Realizatorzy programu:
Wykonawcy programu to absolwenci i studenci ostatnich lat kierunków
uniwersyteckich kształcących do pracy z ludźmi: psychologia,
pedagogika, resocjalizacja, socjologia oraz personel finansowo
-księgowy. Osoby pracujące z młodzieżą w większości ukończyły
uzupełniające szkolenia prowadzone przez Agencję "AD": Studium
Przeciwdziałania Patologii Społecznej i/lub Superwizyjne Warsztaty
Doskonalenia Zawodowego dla pracowników profilaktyki. Wielu posiada
certyfikaty trenerskie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Miejsce realizacji:
*
Placówka opiekuńczo-wychowawcza (klub, świetlica, ognisko)
Działania w programie:
*
Grupy wsparcia
*
Inne
*
Konsultacje
*
Poradnictwo rodzinne
Inne typy działań:
zajęcia klubowe
Opis działań:
Program trwa 10 miesięcy i obejmuje psychokorekcyjne grupy wsparcia,
sesje indywidualne, poradnictwo rodzinne, zajęcia klubowe. Podstawę
pracy stanowią psychokorekcyjne grupy wsparcia umożliwiające
podopiecznym uczestnictwo w niepatologicznym środowisku rówieśniczym.
Prowadzący są skoncentrowani na procesie rozwoju grupy, występują w
roli osób ułatwiających i intensyfikujących interakcje
wewnątrzgrupowe. Metody pracy to zajęcia psychoedukacyjne i
warsztatowe – mające na celu kształcenie określonych umiejętności
psychologicznych – m. in. asertywności, rozwiązywania konfliktów,
negocjacji, umiejętności interpersonalnych. Grupa przechodzi przez
fazy typowe dla grupy treningowej czy psychoterapeutycznej: od
wstępnej fazy integracyjnej poprzez fazę pracy właściwej
(koncentrującej się na ujawnianiu i modyfikacji relacji między
uczestnikami oraz opracowywaniu indywidualnych problemów zgłaszanych
przez uczestników) do fazy rozstaniowej (dotyczącej także pracy nad
transferem nabytych umiejętności do naturalnego środowiska społecznego
uczestników). Uczestnictwo w procesie wywołuje zmiany, które można
zaklasyfikować do czterech podstawowych obszarów: • grupa odniesienia
– grupa wsparcia zaczyna pełnić funkcję ważnego środowiska społecznego
dla jej uczestników. Podopieczni to outsiderzy naturalnych grup
rówieśniczych, nie potrafiący w nich zaspokoić ważnych rozwojowo
potrzeb: satysfakcjonującej przynależności, bycia akceptowanym,
wpływania na rówieśniczą rzeczywistość społeczną. Te potrzeby
zaczynają być spełniane w grupie wsparcia. • wartości – wstępna faza
rozwoju grupy wsparcia wprowadza w jej kulturę normy i wartości,
których przestrzegania pilnuje początkowo prowadzący i które są
przejmowane przez grupę jako własne. Do tych norm należą m.in: rozwój
i samorealizacja, szacunek do siebie i innych, prawo do zaspokajania
własnych potrzeb, uwzględnianie potrzeb innych, otwartość i szczerość
w relacjach społecznych, bycie sobą, emocjonalność i ekspresja siebie.
• umiejętności – w grupie kładziony jest nacisk na efektywne
funkcjonowanie w rolach społecznych poprzez: uczenie się siebie
(poszerzanie samoświadomości), rozumienie innych (także umiejętność
decentracji poznawczej), efektywne funkcjonowanie społeczne
(umiejętność nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących kontaktów
interpersonalnych), konstruowanie, operacjonalizację i osiąganie celów
i zamierzeń, rozwiązywanie konfliktów i negocjowanie, umiejętność
proponowania i przyjmowania rozwiązań kompromisowych. • tożsamość –
kształtowanie się nowej tożsamości uczestników grupy (nowe
zdefiniowanie siebie, swojego miejsca w świecie, określenia relacji z
innymi ludźmi) oraz wzrost samooceny, poczucia sprawczości i
podmiotowości następuje na skutek doświadczania siebie w nowych
relacjach społecznych możliwych dzięki uczestnictwu w grupie wsparcia,
zwiększaniu się wglądu i rozumienia siebie i innych, klaryfikacji
wartości, spostrzeżenie siebie jako osoby efektywniejszej dzięki nowym
umiejętnościom, co umożliwia udzielenie sobie nowej odpowiedzi na
pytania o sens życia, własne dążenia i cele. W konsekwencji
zainicjowany w grupie proces zmiany prowadzi do modyfikacji i
intensyfikacji rozwojowej adaptacji społecznej, rozumianej jako
nabywanie umiejętności zaspokajania ważnych potrzeb
psychoemocjonalnych w sposób akceptowany społecznie. Jak wspomniano
wcześniej czynnikiem wywołującym psychoemocjonalne zmiany jest
akceptacja dawana przez grupę tym uczestnikom, którzy przestrzegają
jej subkultury, to znaczy obowiązujących w grupie norm, wartości,
standardów zachowań itp.
Długość jednej edycji programu (w godzinach):
75
Długość jednej edycji programu (w miesiącach):
10
Ewaluacja:
*
Rodzaj Wyniku
*
Status Jest systematycznie powtarzana
*
Zewn.
Warunki implementacji programu przez inne podmioty:
Specyfika programu Bezpiecznie w dorosłość wymaga od realizatorów
nadkompetencji psychologicznej i umiejętności psychoterapeutycznych, w
związku z metodą pracy w grupie psychokorekcyjnej polegającą na
wykorzystywaniu rzeczywistych postaw i aktualnie przeżywanych emocji
ujawnianych przez uczestników w trakcie sesji grupowych. W związku z
tym grupy psychokorekcyjne powinny być prowadzone przez 2 osoby, a
prowadzący muszą przejść przez rozbudowane, 200 godzinne szkolenie –
Studium Przeciwdziałania Patologii Społecznej, którego program
opracowała Agencja Doradztwa Zawodowego AD, a który aktualnie stanowi
element wspólnej oferty Agencji AD i Fundacji Praesterno. Na bazie
programu Bezpiecznie w dorosłość Fundacja opracowała dwa programy
warsztatowej pracy z młodzieżą: - „Akademia dorosłości” – program
przeznaczony dla klas szkolnych, do realizacji przez wychowawców,
nauczycieli, pedagogów/psychologów szkolnych. Program został
udostępniony w Internecie jako tzw. licencja open source w domenie
http://www.praesterno.pl/akademia - „Sukces w szkole i w pracy.
Profilaktyka młodzieżowego bezrobocia” – program dla młodzieży
defaworyzowanej, pomagający jej w przygotowaniu do wejścia na rynek
pracy. Program bazuje na wypracowanej w programie Bezpiecznie w
dorosłość metodzie pracy w oparciu o dynamikę rozwoju grupy i osobistą
aktywność uczestników. Program jest prowadzony przez Śląski Ośrodek
Fundacji Praesterno.
Źródła informacji na temat programu:
Kinczel Krzysztof, "Funkcje założone i rzeczywiste Ośrodka
Profilaktyki Środowiskowej w Bydgoszczy", praca magisterska, Zakład
Socjologii Wychowania i Resocjalizacji, Wydziale Pedagogiki I
Psychologii, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego,
Bydgoszcz 2006; Kowalewicz Tomasz, "Więzi rówieśnicze a zmiana
psychokorekcyjna", referat konferencja "Więzi - więzy. Edukacja i
profilaktyka", Katowice,2006; Kowalewicz Tomasz, Program
przeciwdziałania młodzieżowej patologii społecznej realizowanej przez
Ośrodki Profilaktyki Środowiskowej Agencji AD,
http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/21; Kowalewicz Tomasz, Kryzys
wieku dojrzewania a profilaktyka,
http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/3; Kozarska Danuta, "Trudności
w odnajdywaniu sensu życia", Remedium Nr 9,1993; Maj Zbigniew,
Kowalewicz Tomasz, Młodzież wobec narkotyków, Serwis Informacyjny
NARKOMANIA nr 3/2009, KBPN i Fundacja Praesterno, Warszawa 2009; Ryss
Agnieszka, System wartości w oddziaływaniach profilaktycznych wobec
młodzieży, http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/5; Solecka Justyna,
"Dziecko może mieć problemy z adaptacja społeczna", Remedium Nr
9,1993; Szczygieł – Ryss Artur, "Zwyczajna specyfika", Remedium Nr
9,1993;
Rekomendacje:
*
EDDRA
*
System rekomendacji
Streszczenie programu:
Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej jest
prowadzony przez Fundację Praesterno w 8 miastach (Bielsko Biała,
Bydgoszcz, Gdańsk, Kraków, Lublin Łódź, Puławy, Wrocław) i obejmuje
młodzież w wieku 13-19 lat eksperymentującą ze środkami
psychoaktywnymi i/lub charakteryzującą się innymi wskaźnikami
zagrożenia wykluczeniem społecznym. Formę pracy stanowią
psychokorekcyjne grupy wsparcia, których celem jest wspomaganie
nabywania przez podopiecznych umiejętności zaspokajania potrzeb
psychoemocjonalnych w sposób akceptowany społecznie. Program trwa ok.
10 miesięcy (od września do czerwca następnego roku). W każdej edycji
bierze udział ok. 420 podopiecznych. Grupy wsparcia stają się dla
uczestników rówieśniczymi grupami odniesienia, w których normy i
relacje są monitorowane przez zespół prowadzących (psychologów i/lub
pedagogów). Praca w grupach wspomagana jest pracą środowiskową – w
szkołach oraz z opiekunami prawnymi młodzieży. Ewaluacja - prowadzona
w modelu pre-posttestowym z grupą kontrolną - pokazuje, że
uczestnictwo w programie polepsza funkcjonowanie psychospołeczne
podopiecznych ( istotnie poprawia się wynik w skali ogólnego
nieprzystosowania, poczucie własnej wartości, poczucie wpływu na swoje
życie, atmosfera domu rodzinnego, zrozumienie własnego postępowania i
panowanie nad sobą, akceptacja w środowisku szkolnym. Zwiększa się
poczucie posiadania przez podopiecznych kontroli nad własnym życiem i
umiejętność definiowania jego sensu, zmniejsza się ich izolacja
społeczna). Zahamowaniu ulega rozmiar używania przez podopiecznych
środków psychoaktywnych.