Participatie Bij Gebiedsprocessen Organiseer Géén Inspraakbijeenkomst Maar • Houd

participatie bij gebiedsprocessen organiseer géén inspraakbijeenkomst maar: • houd vier keukentafelgesprekken in de vier uithoeken van

Participatie bij gebiedsprocessen
Organiseer géén inspraakbijeenkomst
Maar:
• houd vier keukentafelgesprekken in de vier uithoeken van het
beheersgebied met een met zorg gekozen divers gezelschap;
of:
• laat bewoners en stakeholders in een gebiedsschouw aan het bestuur
zien hoe het water er volgens hen bij staat;
• vraag in een enquête naar de mooiste en de lelijkste sloot in het
gebied (en waarom);
• organiseer een prijsvraag voor het beste idee om het water in het
gebied schoner te maken.
Zorg daarbij voor een goede terugkoppeling. Maak participatie
inspirerend zodat de meerwaarde beter zichtbaar wordt.
Zie participatie van bewoners en stakeholders bij de gebiedsprocessen
voor de waterbeheerplannen en krw niet als een verplichting.
Natuurlijk, het is niet meer dan normaal dat bewoners en stakeholders
de kans krijgen in een vroeg stadium hun ideeën en visie op plannen
van een overheid in te brengen.
Maar participatie biedt vooral kansen en meerwaarde: kans op een beter
en completer beeld van waterproblemen in het gebied, kans op nieuwe
ideeën voor maatregelen en projecten, kans om aandacht van burgers en
stakeholders te krijgen voor waterkwaliteit en waterbeheer, kans om
als waterschap op een goede manier in beeld te komen.
En participatie kan leuk en inspirerend zijn zonder dat het een
ellenlang en uitgebreide proces hoeft te zijn. Mits je kiest voor het
juiste moment, de juiste mensen en de juiste middelen.
Advies 1: zorg voor verrassende gesprekspartners of verrassende
combinaties
Advies 2: maak een heel goede actorenanalyse (doe dat samen met de
provincie en rws)
Advies 3: organiseer in elk geval één ‘ongebruikelijke’ activiteit
Advies 4: doe het in 2 stappen: eerst de opgave (foto van het gebied)
en dan de maatregelen (gebiedsagenda)
Advies 5: inbreng is belangrijke dan representativiteit in deze fase
Advies 6: wees heel zorgvuldig met terugkoppeling
• tenminste één project waarbij burgers/boeren worden ingeschakeld
(meetnet, onderhoud, etc)
*** pm: inbreng van hogere schaalniveau’s
In gesprek in 2013
Participatie bij gebiedsprocessen is niet meer -en ook niet minder-
dan een gesprek aangaan met het gebied. Met burgers en met
stakeholders zoals bedrijven, maatschappelijke organisaties en
mede-overheden. Dat gesprek aangaan kan op een eenvoudige manier of
meer uitgebreid. Maar het is essentieel dat de waterbeheerders dat
gesprek aangaan en wel in 2013.
Waarom dat gesprek met burgers en stakeholders in 2013?
• Gebruiken van resultaten: participatie levert een completer beeld op
van problemen en aandachtspunten/uitdagingen in het gebied, het levert
ideeën voor maatregelen en projecten en levert een beeld van wat men
belangrijk vindt, waar prioriteiten moeten liggen. In 2013 kunnen deze
goed worden meegenomen in de planvorming, bij de inspraak in 2015 is
daar nauwelijks tijd meer voor. De maatschappelijke wensen zijn
expliciet benoemd als input voor de gebiedsprocessen (zie notitie
gebiedsprocessen).
• Vanuit burgers en stakeholders gezien geldt hetzelfde: in 2013 is de
beleidsruimte en daarmee de kans op invloed flink groter dan bij de
formele inspraak in 2015.
• Participatie bij de gebiedsprocessen is een goed middel om de
relatie met stakeholders en burgers verder te verbeteren. Het is een
investering die zich in een latere fase uitbetaalt.
Kans voor maatschappelijke benadering
In gesprek gaan is ook essentieel om invulling te geven aan aan de
maatschappelijke benadering van waterkwaliteit en KRW. Zowel
bestuurlijk als ambtelijk wordt het belang van de maatschappelijke
benadering sterk benadrukt, onder andere op de bestuurlijke symposia
van 21 juni en 5 september. De gebiedsprocessen bieden hiervoor een
uitgelezen kans.
Participatie levert input op voor de besluitvorming over
maatregelenpakketten en waterbeheerplannen, voor prioriteitsstelling
en ambitieniveau en voor afspraken met stakeholders over projecten en
instrumenten. Ook als er gesproken wordt over verder faseren van
maatregelen of verlaging van het ambitieniveau is het van belang
hierover met stakeholders en burgers te spreken. Bovendien is de vraag
aan de orde of en in hoeverre enkele nieuwe thema’s een plaats moeten
gaan krijgen in de plannen. Een discussie over microplastics en
zwerfafval zal zeker op de agenda komen en het opnemen van nieuwe
stoffen als medicijnresten vraagt om aandacht.
In gesprek met stakeholders
Het zal in 2013 in de eerste plaats gaan om participatie van
stakeholders: maatschappelijke organisaties, bedrijven en
mede-overheden. Dat levert niet alleen inzicht op in draagvlak en
wensen, maar ook project-ideeën, bijvoorbeeld voor een verdere
nutriëntenaanpak.
Aanbevelingen:
• Een goede actorenanalyse is een succesfactor voor participatie. Kijk
in de eerste fase ook naar anderen dan de vaste gesprekspartners. De
checklist actorenanalyse biedt hiervoor een hulpmiddel.
• Nodig potentieel interessante organisaties/bedrijven/personen
gericht uit, wacht niet af of ze zichzelf aanmelden. Denk bijvoorbeeld
aan recreatie-ondernemers of -organisaties of actieve plaatselijke
groeperingen.
• Zoek ook nadrukkelijk naar personen in het gebied die een
interessante inbreng kunnen leveren, ook als deze niet verbonden zijn
aan een “vaste” stakeholder. Nodig ze persoonlijk uit.
• Maak een afweging of een bilateraal gesprek wenselijk is of dat een
aanpak waarbij verschillende belangen samen worden betrokken meer kans
op succes heeft. Een bilaterale aanpak heeft het voordeel dat een
gesprek gerichter kan verlopen. Een multilaterale aanpak geeft een
beter zicht op de verschillende belangen die in een gebied of project
spelen en op de afweging van die belangen.
• Benutten van bestaande, vaste overleggen met stakeholders:
gebruiken, maar pas op voor routine: nodig ook anderen uit, kies een
andere werkvorm voor het overleg, zorg voor aandacht voor
waterkwaliteit.
• Zorg in elk geval aan het eind van het proces voor een activiteit
waarbij de verschillende stakeholders/belangen elkaars inbreng zien.
Dat is van groot belang om begrip te krijgen voor de afweging die
waterbeheerders zullen moeten maken.
Mogelijke methoden:
Bijeenkomst, bijvoorbeeld projecten/ideeënmarkt, workshop, atelier of
rondetafelbijeenkomst.
Werkgroep gericht op bepaald thema of stakeholder (tip: houd aantal
bijeenkomsten beperkt, zorg voor scherpe formulering
opdracht/eindresultaat).
In gesprek met burgers
Geïnteresseerde burgers moeten in elk geval in 2013 de kans krijgen
hun inbreng te leveren. Waarschijnlijk zal slechts een heel kleine
groep hiervoor interesse hebben, de aanpak kan daardoor (veel) minder
intensief zijn dan voor stakeholders, maar er is wel íets nodig. In
sommige gevallen kan voor een deel van het gebied een intensievere
aanpak wenselijk zijn (bijvoorbeeld als daar een groot project speelt
of gaat spelen).
Daarnaast is het gebiedsproces een kans om het belang van waterbeheer
en waterkwaliteit nadrukkelijker onder de aandacht te brengen, dus om
naast participatie ook te zorgen voor informatie.
• Zorg in elk geval voor een reactiemogelijkheid, maak deze goed
bekend en verbind er een duidelijke deadline en terugkoppeling aan.
• Een inloopbijeenkomst of een informatiemarkt zijn goede methoden om
burgers te informeren en reacties op te vangen. Zorg hierbij voor
korte enquêtes, reactieformulieren en gerichte vragen.
• Eenvoudige of meer uitgebreide onderzoeken kunnen een heel goede
manier zijn om te peilen wat burgers belangrijk vinden. De uitkomsten
leveren vervolgens input voor gesprekken met stakeholders en in het
bestuur. In verschillende andere landen in Europa, bijvoorbeeld
Frankrijk, wordt hier nadrukkelijk gebruik van gemaakt. Zoals gezegd
hoeven onderzoeken niet heel omvangrijk te zijn, mits de juiste
methoden en vragen worden gebruikt. Af te raden is een online enquête
die uitsluitend op de site van de waterbeheerder wordt geplaatst.
Suggestie: ontwikkelen van een kleine standaard-enquête die de
verschillende waterschappen in verschillende onderzoeken of bestaande
panels kunnen invoegen.
Raamwerk met twee stappen
Uitgangspunt is een gerichte en compacte aanpak van participatie als
onderdeel van het gebiedsproces.
Het gesprek met het gebied kent in essentie twee stappen: luisteren en
praten, oftewel inventariseren wat er leeft en vragen van reactie op
voorstellen en maatregelen. Dat leidt tot een raamwerk met twee
stappen die op verschillende manieren kunnen worden ingevuld:
Stap 1: de opgave (foto van het gebied): in beeld brengen wat
stakeholders zien als problemen en ideeën die aandacht verdienen en
hun reactie op de stand van zaken/probleemanalyse van de
waterbeheerder. Vraag ook naar positieve punten.
Stap 2: maatregelen en prioriteiten (gebiedsagenda): wat vinden
stakeholders/burgers van voorgestelde maatregelen, wat vinden ze van
ambitieniveau en vooral: waar leggen ze prioriteiten?
Bij deze stappen zijn verschillende invalshoeken mogelijk:
• algemeen: bijeenkomsten of andere activiteiten voor het hele
beheergebied;
• regionaal: één of meer deelgebieden worden intensiever benaderd,
bijvoorbeeld vanwege projecten die daar zijn voorzien of problematiek
die er speelt;
• sectoraal: activiteiten gericht op specifieke maatschappelijke
sectoren, bijvoorbeeld landbouw of terreinbeheerders.
Een goede combinatie is maatwerk afhankelijk van gebied, problematiek
en stakeholders. De benodigde tijd voor elke stap kan beperkt blijven,
waarbij tussen beide stappen een periode met weinig externe activiteit
kan zitten.
Aanbevelingen:
• Organiseer in elk geval tenminste één activiteit voor het hele
gebied, zodat eenieder die dat wil de kans krijgt om inbreng te
leveren. Ook al is het aantal deelnemers misschien beperkt, dit zijn
wel gemotiveerde betrokkenen en het helpt zure reacties in de volgende
fase te voorkomen. Bovendien vestigt het de aandacht op waterkwaliteit
en het werk van de waterbeheerder.
• Er hoeft in het gebiedsproces geen 100% perfect of alomvattend plan
te liggen, dat is voor een latere fase. Het gaat om bouwstenen voor
dat plan, en om een algemeen beeld van opgaven en ambities.
• Benut kansen: biedt bijvoorbeeld aan maatschappelijke organisaties
aan om een presentatie of lezing te houden op een ledenbijeenkomst.
Door gebruik te maken van bestaande bijeenkomsten kan menskracht
efficiënt worden ingezet. En gebruik die bijeenkomsten dan ook om te
luisteren: de pauzes en borrel na afloop zijn vaak heel goede
gelegenheden om te horen wat er leeft!
• Zorg voor transparantie: geef duidelijk en openlijk aan met wie en
wanneer je in gesprek bent, en hoe de procedure is, dat helpt scheve
gezichten te voorkomen.
• Geef van te voren kaders aan voor de discussie maar timmer het niet
dicht. Een open houding is een succesfactor.
• Zorg voor goede informatie, vooral op internet: gegevens over
waterkwaliteit, stand van zaken maatregelen etc.
• Besteed nadrukkelijk aandacht aan online communicatie en
participatie. Zorg dat de gegevens (bijvoorbeeld toestand
waterkwaliteit, stand van zaken maatregelen, afspraken sgbp-1,
uitkomsten onderzoeken) goed op de site te vinden zijn (liefst een
aparte pagina). Zorg voor de mogelijkheid online te reageren (en zorg
voor een goede verwerking van de reacties). Maak ook online duidelijk
hoe het proces loopt en wanneer er (besloten of open) bijeenkomsten
zijn.
• Gebruik niet alleen de eigen site, maar zoek ook online de plaatsen
waar de doelgroepen zijn en waar de gesprekken plaatsvinden. Benut de
sites en discussieplatforms van stakeholders en gemeenten (met hun
toestemming), lever daarvoor bouwstenen aan en neem deel aan
discussies.
• Stel goede vragen, zowel in informatiemateriaal, in enquêtes als op
bijeenkomsten. Dat levert meer op dan een algemene vraag: wat vindt u
ervan?
• Wees creatief en maak het leuk en inspirerend!
Let op valkuil: Een goede actorenanalyse is een succesfactor voor
participatie en een basis voor maatwerk. Als hulpmiddel is een lijst
opgesteld van mogelijke gesprekspartners bij gebiedsprocessen (zie
“Overzicht mogelijke actoren gebiedsprocessen”). Vermijd de volgende,
veel voorkomende valkuilen bij actorenanalyses:
1. Te smalle, oppervlakkige analyse (alleen reeds bekende stakeholders
en belangengroepen).
2. Alleen intern uitvoeren (check altijd -echt altijd- in het veld).
3. Uitsluitend kijken vanuit perspectief voor- en tegenstanders.
4. Alleen georganiseerde belangen in beeld.
Otto Cox heeft voor een andere gelegenheid een factsheet
actorenanalyse gemaakt. Op aanvraag te verkrijgen.
Suggesties voor activiteiten, middelen en werkvormen
• Inloopbijeenkomst (bij voorkeur op plaats waar veel mensen komen),
met kaart(en) van beheergebied foto’s en feitelijke info op wanden of
panelen, reactie/ideeënformulieren.
• Huiskamerbijeenkomst (past goed bij regionale aanpak. Ook 2 of 3
huiskamerbijeenkomsten van een uur kunnen veel nuttige informatie
opleveren omdat je intensiever in gesprek bent).
• Internetpanel (bijvoorbeeld gebruik van bestaande burgerpanels van
gemeenten of van een waterschap).
• Gebiedsschouw: enkele bestuurders en medewerkers gaan gebied in en
in gesprek.
• Idee voor werkvorm bijeenkomst: kijk met verschillende kleur brillen
naar het water: waar liggen bijvoorbeeld kansen, waar gaat het goed,
waar liggen bedreigingen?
• Werkvorm voor bijeenkomst of markt: kaart ophangen en speldje laten
prikken waar waterkwaliteit ok is of niet ok.
• Onderzoek: kwalitatief of kwantitatief onderzoek onder bewoners kan
een goed beeld opleveren hoe men tegen waterkwaliteit aan kijkt en wat
men belangrijk vindt. Kan eenvoudig of uitgebreid. Af te raden:
enquête op eigen website (levert te beperkt beeld).
• Benut kansen om op open dagen of informatiemarkten aandacht te
vragen voor waterkwaliteit en kleine enquêtes te houden. 3 of 4 wat
prikkelende vragen die mensen aan het denken zetten kunnen veel
opleveren.
• Ideeënbus of projectenmarkt (evt via internet), mogelijkheid is
bijvoorbeeld kaartjes van het beheergebied (op A4) te verspreiden met
de vraag een waterprobleem aan te kruisen en een idee voor oplossing
aan te geven.
• Werkgroep met stakeholders om vorstellen te formuleren voor een
specifiek probleem, instrument of deelgebied. Belangrijk: gerichte
opdracht/vraag en beperkt aantal bijeenkomsten. Zorg dat resultaten
van een werkgroep ook naar andere partijen bekend worden gemaakt.
• Besteed ook aandacht aan de maatschappelijke betekenis, bijvoorbeeld
door verhalen te plaatsen van betrokken burgers, agrariërs,
terreinbeheerders etc. Dat kan door interviews, maar bijvoorbeeld ook
door ze te vragen youtubefilmpjes te maken. Er loopt een landelijk
pilotproject waarin youtubefilmpjes worden gemaakt en beschikbaar
gesteld.
Vooral voor stap 2:
• Bijeenkomst, zoals inloopbijeenkomst, debatbijeenkomst (bijvoorbeeld
met stemming over stellingen), huiskamerbijeenkomst, workshop/atelier
(met kaart op tafel), rondetafelbijeenkomst.
• Projecten- of maatregelen markt
• Afrader: de traditionele inspraakbijeenkomst met plenaire
presentatie en vragen uit de zaal.
• Voorbeelden werkvormen voor bijeenkomsten: stickeren, aandelen- of
puntensysteem, CODC-box, scorekaart.
• Internetpanel (tip internetgebruik: ga niet uit van de eigen site
van waterschap of provincie. Ga naar social media en fora op internet
waar mensen toch al komen en stel daar de vragen).
• Prijsvraag
• Klankbordgroep of focusgroep.
Tip: speel met de tijd van een bijeenkomst. Het hoeft niet altijd om
20.00 te beginnen, soms zijn bijeenkomsten aan het eind van de middag
(bv 17.00) erg succesvol.
Terugkoppeling
Het is heel belangrijk om aan burgers en stakeholders terug te melden
wat er met hun inbreng is gebeurt en waarom punten niet zijn
overgenomen. Erg belangrijk voor draagvlak en verdient dus aandacht.
Een aandachtspunt is de betrokkenheid van leden van DB en AB bij
participatie. Het is goed als zij niet alleen de resultaten zien maar
ook activiteiten meemaken.
Keuze voor aanpak
Maak werkplan participatie als onderdeel plan voor gebiedsproces. Geef
aan:
• Wie? Met welke burgers en stakeholders willen we in gesprek?
• Hoe benadrukken we de maatschappelijke betekenis?
• Waar? Alleen activiteiten voor hele beheergebied of regionaal
toegepitst?
• Wat? Wat voor resultaat verwachten we? Welke vragen gaan we stellen?
• Met wie? (hoe) werken we samen bij participatie met de andere
waterbeheerders, overheden en stakeholders?
• Hoe? Welke aanpak, welke activiteiten en werkvormen?
• Welke inzet van mensen en middelen is nodig? Is dat haalbaar?
• Wanneer? Houd de tijd voor participatie compact, dat is zowel voor
de organisaties als voor stakeholders en burgers prettig en het is
beter mogelijk aandacht te vragen. Het is waarschijnlijk wel nodig om
enige ruimte in te bouwen tussen beide stappen, omdat er zaken moeten
worden uitgewerkt. Je komt dan bijvoorbeeld op een periode van 3 weken
voor informatie en activiteit(en) voor stap 1, dan 2 of 3 maanden
uitwerking en 4 weken voor stap 2.
Samenwerking waterschappen-provincies-Rijkswaterstaat
Waterschappen zijn de trekkers van het gebiedsproces en daarmee ook
van de participatie. Er zijn afspraken nodig met provincie,
Rijkswaterstaat en gemeenten over informatievoorziening, vragen en
discussiethema’s, deelname aan activiteiten en het doorgeven/verwerken
van resultaten.
Vanuit de stakeholder/burger gezien heeft één adres waar men kan
reageren de voorkeur, maar dan moeten er goede afspraken zijn over het
doorgeven van de reacties en de beantwoording. Formeel staat het
stakeholders en burgers natuurlijk altijd vrij om direct te reageren
naar een waterschap, provincie of Rijkswaterstaat, maar daarin kan wel
wat gestuurd worden.
Samenwerken met gemeente biedt kansen om gemeentelijke
informatiekanalen te gebruiken, en bijvoorbeeld ook om vragen voor te
leggen aan bestaande burgerpanels van gemeenten.
Twee voorbeelden
Ter oriëntatie twee voorbeelden van een mogelijke aanpak:
1.
Minimaal
Stap 1: Inloopbijeenkomst voor hele beheergebied. Centrale plaats,
veel aandacht uitnodigen. Mogelijkheid voor schriftelijke/digitale
reacties op bijeenkomst en binnen 3 weken daarna.
Stap 2: Prioriteitenbijeenkomst voor hele beheergebied. Na presentatie
mogelijke maatregelen werkvorm waarin deelnemers prioriteiten kunnen
aangeven. Mogelijkheid voor schriftelijke/digitale reacties na
bijeenkomst.
Stappen begeleid met goede informatiecampagne
2.
Wat uitgebreider
Stap 1: Onderzoek naar beleving waterkwaliteitsproblemen, daarna
rondetafelbijeenkomst met stakeholders over uitkomsten onderzoek en
kaders voor aanpak (bv krw, landelijke kaders etc). Levert agenda voor
volgende stap.
Stap 2: sectorale werkgroep met stakeholder werkt deelprobleem uit;
enkele huiskamerbijeenkomsten voor deelgebied. Uitkomsten van
werkgroep en huiskamerbijeenkomsten presenteren in
workshop/atelierbijeenkomst, dan werkvorm om prioriteiten aan te
geven.
Daarna terugkoppeling van uitkomsten participatieproces.
Maar zoals gezegd: het is maatwerk.
Succesfactoren voor participatie
Er is veel literatuur over en onderzoeken naar participatie. Hieruit
komen als succesfactoren onder andere naar voren:
• goede omgevingsanalyse
• helderheid over doel proces, verloop proces en spelregels,
wederzijdse verwachtingen
• duidelijke communicatie in 2 richtingen
• goede terugkoppeling van uitkomsten
• betrokkenheid van (aantal) bestuurders, medewerkers en stakeholders
• beleidsruimte
• voldoende tijd (hoeft geen maanden te duren, maar
burgers/stakeholders moeten wel de kans krijgen een mening te vormen
en met elkaar te praten. Burgers houden overigens ook niet van
langdurige procedures)
• goede regie van het proces.
En tot slot een paar algemene adviezen voor een succesvolle
samenwerking:
• Geef mensen ruimte
• Maak van mijn taak onze taak
• Zorg voor gezonde, inspirerende ruimtes
• Vier successen (is zuurstof voor je vuurtje)
• Kom uit de loopgraven, denk toekomstgericht
• Begin!
Meer informatie
Waterschapshuis http://www.hetwaterschapshuis.nl/participatiewijzer/
(werkvormen, afwegingsschema, checklisten, gemaakt door Otto Cox)
Vragen over aanpak participatie, onderzoeksmethoden en -vragen: bel of
mail: Otto Cox, [email protected] 071 5727105