11042009 Araştırma Notu 09/36 SANAYİ ÜRETİMİ MART AYINDA GERİLEMEYE

11.04.2009 araştırma notu 09/36 sanayi̇ üreti̇mi̇ mart ayinda geri̇lemeye devam etti̇ seyfettin gürsel*, burak darbaz**, mehmet al

11.04.2009
Araştırma Notu 09/36
SANAYİ ÜRETİMİ MART AYINDA GERİLEMEYE DEVAM ETTİ
Seyfettin Gürsel*, Burak Darbaz**, Mehmet Alper Dinçer***
Yönetici Özeti
TÜİK’in açıkladığı aylık sanayi üretim endeksi verisine göre Mart
ayında sanayi üretimi yıllık bazda yüzde 20,9 düştü. Ancak aynı veri,
sanayi üretim endeksinin Şubat’tan Mart’a yüzde 13,4 yükseldiğini
gösteriyor. Bu artış sanayide dibe ulaşıldığı izlenimini doğurdu ve bu
yönde yorumlara yol açtı. Ancak aylık değişimleri, mevsimsel etkileri
ve çalışılan işgünü sayısındaki değişimleri dikkate almadan
yorumlamamak gerekiyor. betam’ın sanayi üretim endeksini gerek
mevsimsel etkilerden gerek işgünü sayısındaki değişikliklerden
kaynaklanan etkilerden arındırarak yaptığı tahmin, sanayi üretiminin
Mart ayında Şubat’a kıyasla yüzde 3,1 oranında gerilediğini
gösteriyor. Bu bulgu ışığında Mart ayında krizin dip noktasına
ulaşıldığını düşünmüyoruz.
Sanayide krizin dibe ulaştığı izlenimi yanıltıcı
Küresel krizin Türkiye üzerindeki etkilerini izlemek için sanayi
üretimi yakından takip edilen göstergeler arasında bulunuyor. TÜİK’in
açıkladığı verilere göre sanayi üretim endeksi Mart ayında yıllık
bazda yüzde 20,9 düştü. Ancak aynı veri, sanayi üretim endeksinin
Şubat’tan Mart’a yüzde 13,4 yükseldiğini gösteriyor ve bu durum sanayi
üretiminde krizin dibine ulaşıldığı izlenimini doğuruyor. Ancak aylık
değişimleri yorumlarken mevsimsel etkileri ve çalışılan işgünü
sayısını dikkate almamanın yanıltıcı sonuçlar doğurabildiği bilinen
bir gerçektir.
Sanayi üretimi tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de mevsimsel
hareketler gösteriyor. Örneğin inşaat sektörüne çalışan fabrikalar,
inşaat sektörünün aktif olduğu dönemlerden etkilenirken, turizm
sektörü için çalışan fabrikalar, turizm sektörünün canlılığından
önemli ölçüde etkileniyor. Otomotiv sektöründe üretim sistematik
olarak talepteki mevsimsel etkileri takip ediyor ve Ocak ve Ağustos
aylarında düşüş gösteriyor. Buna ek olarak, endeks üzerinde aylar
arasındaki işgünü sayısı farklılıkları da belirleyici oluyor. Örnek
olarak Kurban Bayramı gibi tatillerin olduğu aylarda üretim düşük
olacağından endeks de düşük olacaktır. Bütün bu sebeplerle sanayi
üretim endeksi mevsimsel etkilere bağlı olarak dalgalanıyor. Bu yüzden
sanayi üretiminin eğilimini izlerken bu etkileri istatistiksel
yöntemlerle tahmin etmek önem taşıyor. Bu bağlamda Şubat’tan Mart’a
sanayi üretiminin mevsimsel bir artış sergilediğini de hatırlatmak
isteriz. Nitekim, Şekil 1’de görüldüğü gibi Şubat 2008’den Mart 2008’e
endeks artış göstermişti.
Sanayi üretimi Şubat’tan Mart’a yüzde 3,1 geriledi
Türkiye’de krizin dibine ulaşıp ulaşmadığını anlamak için sanayi
üretimi endeksinin aylık değişimi önemli bilgi taşıyor. betam’ın
sanayi üretim endeksini gerek mevsimsel etkilerden gerek işgünü
sayısındaki değişikliklerden kaynaklanan etkilerden arındırarak
yaptığı tahmin sanayi üretiminin Şubat’tan Mart’a yüzde 3,1
gerilediğini gösteriyor.1 Bu bulgu Mart ayı itibariyle krizin dibinin
görülmediğini ortaya koyuyor.
Mevsimsel etkiler ve işgünü sayısındaki farklılıklar dikkate
alındığında sanayi üretiminin küresel krizin Türkiye ekonomisini
etkilemeye başlamasından önce gerilemeye başladığı ortaya çıkıyor.
Bunun nedenleri ayrıca tartışılmaya değer. Mevsimsel düzeltilmiş
sanayi üretim endeksi Ocak 2008’i takip eden 14 ay boyunca sanayi
üretiminin devamlı olarak küçüldüğünü gösteriyor (Şekil 1). 14 ayda
sanayi üretimindeki birikimli kayıp yüzde 22,1’e ulaşmış bulunuyor..
Şekil 1 Sanayi üretim endeksi

Kaynak: TÜİK, betam
İki daralma dalgası
Sanayi üretimindeki olumsuz görünümün sonuna gelindiğine dair
işaretler Mart ayı itibariyle görülmüyor. Küresel krizin etkilerinin
hissedilmeye başlandığı sonbahar aylarından itibaren ilk şiddetli
daralma dalgası 2008’in Kasım ve Aralık aylarında ortaya çıktı. Bu
dönemde sanayi üretimi aylık bazda Kasım’da yüzde 3,5, Aralık’ta ise
yüzde 5,5 oranında düştü (Şekil 2). 2009 Ocak’ta sanayide daralma kısa
bir soluklanma sergiledikten sonra, Şubat’ta ve Mart’ta ikinci bir
şiddetli daralma dalgasının yaşandığı anlaşılıyor. Bu son iki ayda
sanayi üretimi sırasıyla yüzde 2,4 ve yüzde 3,1 oranlarında geriledi.
Şubat ve Mart aylarında içeride IMF anlaşmazlığı ile 29 Mart
seçimlerinin, dışarıda da ABD finans piyasasının bir türlü aşılamayan
zafiyetlerinin yarattığı küresel belirsizlik ortamı dikkat
alındığında, sanayide daralmanın Şubat’tan itibaren hızlanması sürpriz
sayılmaz. Otomobil ve beyaz eşyada Mart ortasında devreye giren vergi
indirimlerinin yarattığı canlanmanın üretime bu kadar kısa sürede
yansımaması da doğaldır. Vergi indirimlerinin üretim üzerindeki
etkisinin Nisan ayından itibaren görülmeye başlamasını bekliyoruz.
Şekil 2 Sanayi üretim endeksi (aylık değişim, mevsimselliğe ve işgünü
kaybına göre düzeltilmiş)

Kaynak: TÜİK, betam
* Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, betam, Direktör,
[email protected]
** Burak Darbaz, betam, Araştırmacı, [email protected]
*** Mehmet Alper Dinçer, betam, Araştırmacı,
[email protected]
1 Sanayi üretim endeksini mevsimsel etkiler ve çalışılan işgünü
sayısındaki farklılıktan arındırmak için Eviews 6 yazılımı kullanıldı.
Mevsimsel arındırma Avrupa Merkez Bankası ve TCMB tarafından
kullanılan TRAMO/SEATS modeli ile gerçekleştirildi. Ancak buna ek
olarak mevsimsel düzeltme modeline 2001 krizini ve çalışılan işgünü
sayısındaki farklılıkları yansıtan değişkenler eklendi ve Şubat’tan
Mart’a gerçekleşen yüzde 3,1’lik gerileme bu şekilde tahmin edildi.
Modelde bazı değişikliklere gidilerek yapılan tahminlerde benzer
sonuçlar elde edildi. Örneğin 2008 Kasım ve 2009 Ocak dönemlerinde
kalıcı seviye düşüşü olduğu varsayımı ile yapılan tahminde model aylık
düşüşü yüzde 3,2 olarak tahmin ediyor. Çalışılan işgünü sayısı dikkate
alınmadığında ise model sanayi üretimindeki aylık daralmayı yüzde 1,4
olarak tahmin ediliyor. Bu tahminler hata payı içerse de, tümümün
negatif olması, sanayi üretiminin Mart ayında çok büyük olasılıkla
gerilediğini kanıtlıyor.
www.betam.bahcesehir.edu.tr