ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİHCOĞRAFYA FAKÜLTESİ DOĞU DİLLERİ DERGİSİ

ankara üni̇versi̇tesi̇ di̇l ve tari̇h-coğrafya fakültesi̇ doğu di̇lleri̇ dergi̇si̇ yil: 1993 – sayi: 2’den ayrıbasım hsi̇n t’ang shu

ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ
DOĞU DİLLERİ DERGİSİ
YIL: 1993 – SAYI: 2’den Ayrıbasım
HSİN T’ANG SHU
(Yeni T’ang Tarihi)
Yrd. Doç Dr. Bülent OKAY
ANKARA ÜNİVERSİTESİ BASIMEVİ – ANKARA / 1993
HSİN T’ANG SHU
(Yeni T’ang Tarihi)
Yrd. Doç. Dr. Bülent OKAY
Liu Hsü tarafından yazılan T’ang Shu, içerdiği belgeler açısından
zengin olmasına karşın, bir tarih kitabı olarak kusursuz bir kitap
değildir. Bunun sonucunda da yeni bir T’ang Hanedanlığı tarihi
yazılması kaçınılmaz olmuştur. Ou-Yang Hsiu, Sung Ch’i, Fan Chen, Lü
Hsia Ch’ing gibi kişilerin de katılımıyla oluşturulan bir heyet
tarafından yeni bir T’ang Hanedanlığı tarihi yazılmıştır. Kitabın
yazarı olarak, Ou-Yang Hsiu ile Sung Ch’i’nin adı kaydedilmiştir.
Hsin T’ang Shu (Yeni T’ang Hanedanlığı Tarihi), yaklaşık olarak 1044
yılında yazılmaya başlanmış ve 1060 yılında tamamlanmıştır. 17 yılda
tamamlanan bu kitap Pen Chi 10 bölüm, Chih 50 bölüm, Piao (Tablolar)
15 bölüm ve Lieh Chuan 150 bölüm olmak üzere toplam 225 bölümden
meydana gelmiştir.
Hsin T’ang Shu’nun yazıldığı Sung Hanedanlığı döneminde (960-1279)
ülkede siyasi birlik sağlanmış bulunuyordu. Beş Devlet Dönemi
kargaşası içinde bulunamayan pek çok kitap ortaya çıkarılarak
bunlardan da yararlanılmıştır. Örneğin, Hsin T’ang Shu ile Chiu T’ang
Shu içindeki Chih (Bibliyografya) bölümleri karşılaştırıldığında, Hsin
T’ang Shu içindeki bibliyografya bölümünde yer alan pek çok kitabın,
Chiu T’ang Shu içindeki bibliyografya bölümünde yer almadığını
görürüz. ‘‘Ta T’ang Hsin Yü’’, ‘‘Kuo Shih Pu’’ gibi…
Hsin T’ang Shu’nun yazılışı sırasında, Sung Hanedanlığı döneminde bazı
tarihçilerin kişisel gayretleriyle yazmış oldukları T’ang dönemi ile
ilgili tarih kitaplarından da yararlanılmıştır. Bu konuda
verilebilecek en iyi örnek, T’ang Te Tsung’un vezirlerinden Chia Tan
(730-805)’ın yazmış olduğu ‘‘Yabancı Ülkeler Haritası (Hai Nei Hua Yi
T’u)’’ adlı eseridir. Chia Tan, yabancı ülkelerden Çin’e gelen
elçilerin anlattıklarını ve yabancı ülkelere gidip gelen Çinli
elçilerin anlattıklarını derlemiş, bu bilgileri harita haline
getirmeyi başarmıştır. Dağları, ırmakları, ovaları, yörelere göre
üretim durumlarını gösteren bu eser, günümüzdeki haritalara çok
benzemektedir.
Chia Tan’ın yazmış olduğu bir başka eser de ‘‘Yol Kayıtları (Tao Li
Chi)’’ adını taşımaktadır. Chia Tan bu eserinde, başkent Ch’ang An’ı
merkez olarak almış, ülke içindeki diğer ülkelere giden yolların
durumunu anlatmıştır. Böylesine kıymetli kitaplar Hsin T’ang Shu
içindeki Ti Li Chih (Coğrafya Kayıtları) bölümünde yer almaktadır.
Chiu T’ang Shu içinde ise bu gibi kitaplara rastlamak mümkün değildir.
Hsin T’ang Shu yazılırken, Piao eklenmiş ve de Chih’lara birkaç konu
daha eklenmiştir. Piao, Shih Chi ve Han Shu içinde de yer almaktadır.
San Kuo Chih (Üç Devlet Kayıtları)’dan itibaren tarih kitapları içinde
Chih’lara yer verilmemiştir. Hsin T’ang Shu içindeki Piao’un 4 başlık
altında toplandığını görmekteyiz Baş vezir Tabloları, Sınır
Generalleri Tabloları, Baş vezir Aileleri Soy kütüğü Tabloları,
Hükümdar Aileleri Soy kütüğü Tabloları.
Bu tablolardan, T’ang Hanedanlığı dönemindeki hükümdarların, baş
vezirlerin ve sınır boylarında görev yapan generallerin hangi aileden
ve hangi soydan geldiklerini öğrenmek mümkündür. Ayrıca, sınır
boylarında görev yapan generallerin görevleri ve yetki alanlarını
saptamak açısından çok değerli bilgiler içermektedir. Bu bölümlerin
taranması sonucunda, Çinlilerle komşu ulusların birbirleriyle nasıl
kaynaştıklarını anlamak mümkün olabilecektir. Bu tablolar, Hsin T’ang
Shu’nun en önemli özelliklerinden birini teşkil etmektedir.1
Sung Hanedanlığı temelde, T’ang Hanedanlığı dönemindeki yönetim ve
yargı sistemini örnek almıştır. Ou-Yang Hsiu, özellikle T’ang dönemi
yönetim ve yargı sistemini derleyerek, Sung Hanedanlığı hükümdarlarına
yardımcı olmayı tasarlamıştır. Bu nedenle, daha önceleri Chih
bölümlerinde yer almayan yeni konu başlıkları eklenmiştir. Örneğin,
Ping Chih (Askeri Sistem Kayıtları), Hsüan Chü Chih (Vezir ve Memur
Seçme Sistemi Kayıtları) ve Yi Wei Chih (Tören ve Muhafız Sistemi
Kayıtları) gibi bölümler eklenmiştir.
Kuzey Chuo Hanedanlığı (557-581) dönemindeki askeri sistem, Hsien
Pei’lerdeki ‘‘Sekiz Beylik Düzeni (Pa Pu)2 örnek alınarak meydana
getirilen ‘‘ Fu Ping Sistemi’dir’’.3 Kuzey Chou Hanedanlığı
dönemindeki Fu Ping Sistemi’nin en önemli özelliği, merkeze bağlı olan
derebeyliklerin kendi oluşturdukları bir orduya sahip olmalarıydı.
Derebeylere, emrindeki ordunun kuvveti nispetinde unvanlar verilirdi.
T’ang Hanedanlığı döneminde Fu Ping Sistemi daha da geliştirilerek
sağlam kurallara bağlanmıştır. Tüm ülke 634 Fu’ya ayrılmıştı. Her
Fu’daki 20-60yaş arasındaki sağlıklı erkekler askerlik yapmakla
yükümlüydüler. Barış zamanında bu kişiler tarımla uğraşırlar, boş
zamanlarında da askeri eğitim görürlerdi. Savaş zamanı, herkes kendi
silahını ve erzağını temin etmek zorundaydı. Bu sistem, ‘‘
Asker-Çiftçi’’ sistemidir. T’ang Hanedanlığı’nın orta dönemine kadar
bu sistem çok başarılı olmuştur. T’ang Hanedanlığı döneminde
Çinlilerin Göktürklere, Uygurlara ve diğer göçebe uluslara karşı
askeri alanda başarı kazanmalarının en önemli nedeni bu sistemin iyi
işlemesidir.
T’ang Hanedanlığı’nın sonlarına doğru, Fu Ping Sistemi iyi
yürütülememiştir. Bunun sonucunda da, askeri alanda büyük bir zayıflık
meydana gelmiştir. Sınır boylarındaki generaller, gün geçtikçe daha da
güçlenmişler ve merkezin emirlerini dinlemez olmuşlardır. Kendi
aralarında siyasi çekişmelere ve çatışmalara girişmişlerdir. Böylece
T’ang Hanedanlığı’nın askeri alanda çok başarılı olmasında önemli bir
rol oynayan Fu Ping sistemi, T’ang Hanedanlığı’nın sonunu da
hazırlamıştır.
Hsin T’ang Shu içindeki Ping Chih (Askeri Sistem Kayıtları), T’ang
Hanedanlığı döneminde askeri sistemde yapılan değişiklikleri ayrıntılı
bir biçimde anlatmaktadır. Hsin T’ang Shu öncesi tarih kitaplarında
yer almayan bu bölüm, T’ang dönemi askeri yapısını araştırmak
isteyenler için iyi bir kaynak durumundadır.
Hsüan Chü Chih (Vezir ve Memur Seçme Kayıtları) içinde, T’ang
Hanedanlığı döneminde memur seçiminde kullanılan sınav sistemi
hakkında ayrıntılı bilgi bulunmaktadır. Ch’in (M.Ö. 221-206) ve Han
(M.Ö. 206-M.S. 220) hanedanlıkları döneminde ‘‘Ch’a Chü’’sistemi
uygulanmaktaydı. Buna göre yerel yöneticiler seçtikleri kişileri
hükümdara tavsiye ederlerdi. Wi-Chin Güney-Kuzey Hanedanları (M.S.
265-581) döneminde ise ‘‘ Chiu P’ing Chung Cheng’’ sistemi
uygulanmıştır. Bu sistemde memurlar, dokuz dereceye ayrılmışlardı.
Memur seçiminde, kişilerin nereli oldukları, hangi aileden geldikleri
gibi noktalara dikkat ediliyordu. Bunun sonucunda da, soylu ailelerden
gelenler yüksek dereceli memurluklara, halk tabakasından gelenler ise
düşük dereceli memurluklara atanıyorlardı. Böylece soylu aileler yavaş
yavaş devlet yönetiminde etkili oluyorlardı.
Sui Hanedanlığı döneminde bu sistem bırakılarak, merkezi sınav sistemi
getirilmiştir. Buna göre, belirli zamanlarda merkezi bir sınav
yapılıyordu. Sınava girenler, konulara göre sınava alınıyorlardı. Bu
sınav sistemine ‘‘K’e Chü’’ sistemi denilmektedir. T’ang
Hanedanlığı’na gelindiğinde, K’e Chü sistemi daha da geliştirilmiş ve
mükemmel bir sınav sistemi haline getirilmiştir. Sınav sistemi tüm
ülkede başarıyla uygulanmaya başlanmış ve T’ang Hanedanlığı
sonrasındaki hanedanlıklar da bu sınav sistemini uygulamaya aynen
devam etmişlerdir.
İlk kez Hsin T’ang Shu içinde yer alan Hsüan Chü Chih bölümünde, Sui
Hanedanlığı döneminde başlayan ve T’ang Hanedanlığı döneminde
geliştirilen K’e Chü sistemi, planlı bir biçimde ayrıntılı olarak
anlatılmaktadır. Bu bölüm, T’ang döneminin politik yapısını ve devlet
yönetimini araştırmak isteyenler için kaynak niteliğindedir.
Yi Wei Chih (Tören ve Muhafız Kayıtları) bölümü de ilk kez Hsin T’ang
Shu içinde yer almaktadır. T’ang Hanedanlığı öncesinde saray içinde
yapılan askeri törenler belirli kurallara bağlı olduğu için, bu konuda
herhangi bir bölüme gerek duyulmamıştır. Ancak, Wei-Chin Güney-Kuzey
Hanedanları döneminde pek çok kuzeyli ulus hanedanlıklar kurmuş ve
askeri törenleri kendi alışkanlıklarına göre yapmışlardır. Bütün
bunların sonucunda da, T’ang dönemi askeri törenleri büyük
değişikliklere uğramıştır. Hsin T’ang Shu içine böyle bir bölümün
konulması gerekli görülmüştür. Ayrıca bu dönemde, kuzeyli uluslardan
pek çok kişinin saray içinde muhafız olarak görevlendirilmesi
sonucunda, muhafızlık sisteminde de köklü değişiklikler meydana
gelmiştir. Yi Wei Chih, bütün bu değişiklikleri ve uygulanış
biçimlerini içermektedir.
Gerek Chiu T’ang Shu ve gerekse Hsin T’ang Shu içinde ekonomi hakkında
bilgi içeren Shih Hou Chih (Ekonomi Kayıtları) bulunmaktadır. Hsin
T’ang Shu içindeki 5 bölümden meydana gelmekte ve daha sistemi bir
biçimde bilgi vermektedir. Oysa Chiu T’ang Shu içindeki Shih Hou Chih,
sadece 2 bölümden oluşmaktadır.
Ti Li Chih (Coğrafya Kayıtları) bölümünde, Chiu T’ang Shu içinde yer
almayan pek çok belge bulunmaktadır. Bu belgeler çok düzenli biçimde
tasnif edilmişlerdir.
T’ien Wen Chih (Astronomi Kayıtları) ve Li Chih (Takvim Kayıtları)
Chiu T’ang Shu’nun içerdiklerinin tam üç katıdır. T’ang Hanedanlığı
döneminde yaygın bir biçimde kullanılan yedi takvim sistemini
içermekte ve çok önemli bir takvim sistemi olan Ta Yen Takvim
Sistemi’nin teorik açıklamasını yapmaktadır. Hsin T’ang Shu’yu değerli
kılan noktalardan biri de budur.
Hsin T’ang Shu’nun yayınlanmasından sonra Wu Chen, Hsin T’ang Shu Chiu
Miou adlı bir kitap yazmıştır. Toplam 20 bölümden meydana gelen bu
kitapta, Hsin T’ang Shu içinde tespit ettiği 400’den fazla hatayı
düzelterek göstermiştir. Hsin T’ang Shu ile ilgili araştırma yapacak
olanlar için, başvurulması gerekli olan bir eserdir.
Chiu T’ang Shu ve Hsin T’ang Shu’nun olumlu ve olumsuz yönleri olması
nedeniyle, Ch’ing Hanedanlığı (1644-1911) döneminde her iki kitap da
‘’24 Tarih’’ içine alınmışlardır.
Ch’ing Hanedanlığı dönemi bilim adamlarından Shen Ping Chen, her iki
kitabı da ele alarak, olumlu yönlerini derlemiş ve gereksiz yerlerini
atmıştır. Toplam 260 bölümden oluşan Hisn Chiu T’ang Shu He Ch’ao
(Yeni ve Eski T’ang Tarihi Kitaplarının Bileşkesi) adlı kitabını
yazmıştır. Bu kitabın Pen Chi bölümü genelde Chiu T’ang Shu’dan, Lieh
Chuan bölümünün 821 yılına kadar olan kısmı Chiu T’ang Shu’dan ve 821
yılından sonrası ise her iki kitaptan da yararlanılarak yazılmıştır.
Hsin T’ang Shu içindeki eski Türk tarihi ile ilgili bölümler4:
Göktürk Kayıtları Bölüm: 215 Sayfa: 6023-6070
Uygur Kayıtları Bölüm: 215 Sayfa: 6111-6152
Sha-T’o Kayıtları Bölüm: 218 Sayfa: 6153-6166
BİBLİYOGRAFYA
CH’İEN, Mu, : Kuo Shih Ta Kang (Kısa Çin Tarihi), Shang Wu Ying Shu
Kuan, Taipei,
1977.
HAN, Kuo P’an, : Sui T’ang Wu Tai Shih Kang (Sui, T’ang, Beş Devlet
Tarihi), Jen
Ming Ch’u Pan She, Pekin, 1977.
HOU, Lin Po, : T’ang Tai Yi Ti Pien Huan Shih Lüeh (T’ang Hanedanlığı
Döneminde
Sınır Kavimleri İle Çin Arasındaki İlişkiler), Taiwan Shang Wu Ying
Shu Kuan,
Taipei, 1972.
HSÜ, Ling Yun, : Tu Shih Ju Men (Tarih Araştırmalarına Giriş), Pekin,
1984.
LİU, Hsü, : Chiu T’ang Shu (Eski T’ang Tarihi), Chung Hua Shu Chü,
Pekin, 1975.
(Toplam 16 cilt, 5407 sayfa)
LO, Hsiang Ling, : T’ang Tai Wen Hua Shih (T’ang Hanedanlığı Kültür
Tarihi), Shang
Wu Ying Shu Kuan, Taipei.
OU-YANG, Hsiu., SUNG, Ch’i, : Hsin T’ang Shu (Yeni T’ang Tarihi),
Chung Hua Shu
Shü, Pekin, 1975. (Toplam 20 cilt, 6472 sayfa)
TS’ANG, Hsiu Liang., WEİ, Te Liang, : Chung Kuo Ku Tai Shih Hsüeh Shih
Chien
Pien (Eski Çin Tarihi Araştırmaları Kısa Tarihi), Hei Lung Chiang Ch’u
Pan She,
Harbin, 1983.
WOLFRAM, Eberhard, : Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1947.
WOLFRAM, Eberhard, : Çin’in Şimal Komşuları (Kaynak Kitap), Türk Tarih
Kurumu,
Ankara, 1942.
1 Söz konusu tabloların taranması sonucunda, T’ang Hanedanlığı
döneminde görev yapan pek çok baş vezir ve generalin Orta Asya kökenli
oldukları saptanmıştır. (OKAY,Bülent, ‘‘Sui-T’ang Hanedanları
Döneminde Çin’deki Orta Asya kökenli Kişiler ve Çin Uygarlığına
Katkıları’’, D.T.C.F., Ankara, 1988, yayınlanmış doktora tezi.)
2 Sekiz Pu Düzeni: Sekiz Beylik Düzeni. (OKTAN, Pulat, ‘‘T’o-Pa Wei
Döneminde Toplum ve Ekonomi’’, D.T.C.F., Ankara, 1980, yayınlanmış
doçentlik tezi.)
3 Fu Ping: T’o-Pa Wei (Batı Wei) Devleti’nin, 535-551 yılları arasında
oluşturdukları bir askeri sistemdir. Kuzey Chou döneminde bu sistem
daha da geliştirilmiştir.
4 Burada sadece, Türk tarihi ile doğrudan ilgisi olan uluslarla ilgili
bağımsız sayfa numaraları verlmiştir. Hsin T’ang Shu içindeki Hükümdar
Kayıtları, Tablolar ve Biyografiler içinde de Türk tarihi ile ilgili
bilgiler bulunmaktadır. Bunların tek tek taranması gerekmektedir.