Informacja Prezesa Rady Ministrów Na Temat Nasilającego Się Procesu

informacja prezesa rady ministrów na temat nasilającego się procesu likwidacji szkół przez samorządy warszawa, kwiecień

Informacja Prezesa Rady Ministrów na temat nasilającego się procesu
likwidacji szkół
przez samorządy
Warszawa, kwiecień 2011 r.
1 Edukacja a demografia 2
1.1 Prognoza zmian w polskim systemie edukacji 3
1.2 Zmiany w sieci szkolnej na terenie kraju w latach 2005-2011 5
1.2.1 Demografia a liczba szkół 6
1.2.2. Zmiany średniej liczby uczniów w oddziałach i szkołach 9
2 Procedura likwidacji placówki oświatowej 13
3 Modernizacja sieci szkolnych 16
3.1 Przyczyny likwidacji szkół 16
3.2 Inne czynniki wpływające na kształt sieci szkolnych 18
4 Proponowane rozwiązania systemowe ograniczające likwidacje szkół 20
4.1 Przekazywanie szkół i placówek do prowadzenia podmiotom innym niż
jednostki samorządu terytorialnego 21
4.2 Nowe możliwości organizowania sieci szkół 22
4.3 Obniżenie wieku spełniania rocznego obowiązkowego przygotowania
przedszkolnego i realizacji obowiązku szkolnego 23
Podsumowanie 27
5 Spis tabel i wykresów 29
5.1 Tabele 29
5.2 Wykresy 29
1Edukacja a demografia
======================
1.1Prognoza zmian w polskim systemie edukacji
---------------------------------------------
Jednym z ważniejszych czynników wpływających na rozwoju edukacji,
zarówno w Polsce jak i w Europie, jest zmiana liczby ludności i
struktury wieku populacji. Europejska Sieć Ekspertów Ekonomii Edukacji
w swoim raporcie The Future of European Education and Training
Systems: Key Challenges and Their Implications wskazała zmiany
demograficzne jako pierwsze z czterech głównych wyzwań dla systemów
edukacji. Według ekspertów będą one miały istotny wpływ na kształt
systemów edukacji i szkoleń aż do roku 2020 i będą dotyczyły
wszystkich poziomów kształcenia.
Polska należy do krajów, w których spadek dzietności dokonał się
niezwykle szybko. Na początku lat 80. współczynnik dzietności1, choć
malał, nadal był jeszcze na poziomie gwarantującym zastępowalność
pokoleń. Pod koniec lat 90. spadł jednak do poziomu uznawanego za
niski. Ze zmianą dzietności wiąże się obserwowany w kolejnych latach
spadek urodzeń, spadek liczby uczniów, a w konsekwencji
- spadek liczby potencjalnych rodziców.
Zmiany demograficzne, które dokonały się w okresie ostatniego
ćwierćwiecza, miały i mają wpływ na sieć placówek edukacyjnych.
Zmniejszenie liczby dzieci w wieku szkolnym spowodowało konieczność
korekty w obrębie części sieci szkolnej. Natomiast zwiększenie, na
początku XXI wieku, populacji osób w wieku 18-23 lata (efekt wyżu
demograficznego lat 80.), spowodowało dynamiczny rozwój zarówno
publicznego jak i niepublicznego szkolnictwa wyższego.
Wykres 1. Liczba uczniów ogółem w szkołach podstawowych dla dzieci i
młodzieży w latach 2002-2015

Źródło: lata 2002-2010 na podstawie danych GUS, lata 2011-2015
prognoza Departamentu Strategii na podstawie danych GUS
Jak wynika z analizy wykresu nr 1, obniżenie wieku szkolnego do
szóstego roku życia przyczyni się do złagodzenia skutków niżu
demograficznego. Zgodnie z prognozą Ministerstwa Edukacji Narodowej, w
roku 2015 (trzeci rok po wprowadzeniu obowiązku szkolnego dla dzieci
sześcioletnich) liczba uczniów szkół podstawowych będzie porównywalna
z liczbą uczniów tychże szkół w roku 2005.
Z prognozy demograficznej, przygotowanej przez Główny Urząd
Statystyczny (GUS) wynika, że od roku 2011 do roku 2014 stopniowo
będzie wzrastać liczba uczniów pierwszego etapu edukacyjnego (klasy I
– III szkoły podstawowej). Od 2015 roku liczba dzieci uczących się w
klasach I – III zacznie natomiast spadać, osiągając
w roku 2030 roczny spadek liczby dzieci o niemal 30 tysięcy.
Zmniejszenie liczby dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
będzie oznaczało spadek zapotrzebowania na nauczycieli kształcenia
zintegrowanego oraz konieczność przygotowania przez gminy, które są
odpowiedzialne za prowadzenie przedszkoli i szkół podstawowych, zmian
w sieci szkolnej po roku 2020.
Zgodnie z prognozą ludności opracowaną przez GUS, w najbliższych
latach liczba uczniów w klasach IV-VI szkoły podstawowej nadal będzie
maleć. Spadek ten pozwoli na częściową absorpcję zwiększonej liczby
dzieci w szkołach podstawowych związanej z obniżeniem wieku szkolnego.
Jak wynika z analiz prowadzonych w Ministerstwie Edukacji Narodowej, w
związku z objęciem dzieci sześcioletnich obowiązkiem szkolnym w roku
szkolnym 2011/2012 średnio w co piątej szkole zostanie utworzony nowy
oddział, a w roku szkolnym 2012/2013 nowy oddział powstanie w każdej
szkole podstawowej.
Również w gimnazjach odnotowuje się spadek liczby uczniów, który
będzie pogłębiał się w najbliższych kilku latach. Z prognoz przejścia
fali echa wyżu demograficznego wynika, że począwszy od roku 2017
należy spodziewać się wzrostu populacji dzieci w wieku gimnazjalnym.
Pozwoli on, do połowy lat 20., osiągnąć liczebność populacji dzieci w
wieku gimnazjalnym taką jak obecna. Oznacza to potrzebę utrzymania
sieci gimnazjów na obecnym poziomie do roku 2025, tak aby zaspokoić
wzrastające zapotrzebowanie na edukację gimnazjalną.
1.2Zmiany w sieci szkolnej na terenie kraju w latach 2005-2011
--------------------------------------------------------------
Na potrzeby niniejszego opracowania, w kontekście szkolnictwa
podstawowego i gimnazjalnego, analizie poddany został okres od roku
2005 do roku 2011. Takie założenie związane jest z reformą
strukturalną polskiego systemu edukacji rozpoczętą w roku 1999. Do
roku 2005 likwidowanie szkół było związane nie tylko z niżem
demograficznym, ale przede wszystkim z dostosowaniem sieci szkolnej do
założeń reformy. W ramach zmian strukturalnych systemu oświaty
ośmioklasową szkołę podstawową przekształcono w szkołę sześcioletnią i
wprowadzono trzyletnie gimnazja. W roku 2004 rozpoczął się proces
wygaszania szkolnictwa ponadpodstawowego i budowania sieci szkół
ponadgimnazjalnych.
1.2.1Demografia a liczba szkół
Zmiany liczby i struktury wieku ludności, związane między innymi ze
spadkiem liczby urodzeń, doprowadziły do zmniejszenia populacji
uczniów. Efekty zmian demograficznych najwcześniej uwidoczniły się w
spadku liczby uczniów w szkołach podstawowych. Zgodnie z danymi GUS od
początku lat 90. XX wieku systematycznie zmniejsza się liczba uczniów
wszystkich rodzajów szkół, w tym szkół podstawowych. Ma to, w skali
kraju, bezpośredni wpływ na liczbę tych szkół.
Tabela 1. Zmiany liczby uczniów i liczby szkół podstawowych od roku
szkolnego 2004/2005 do roku 2010/2011
Lata szkolne
Liczba uczniów szkół podstawowych
Różnica
spadek liczby uczniów skumulowany
%
Liczba szkół podstawowych
Różnica
spadek liczby szkół skumulowany
%
2004/2005
2723700
14765
2005/2006
2602000
-121700
-121700
-4,47%
14572
-193
-193
-1,31%
2006/2007
2484800
-117200
-238900
-8,77%
14503
-69
-262
-1,77%
2007/2008
2375200
-109600
-348500
-12,80%
14330
-173
-435
-2,95%
2008/2009
2294400
-80800
-429300
-15,76%
14067
-263
-698
-4,73%
2009/2010
2235000
-59400
-488700
-17,94%
13968
-99
-797
-5,40%
2010/2011*
2196000
-39000
-527700
-19,37%
13915
-53
-850
-5,76%
Źródło: "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane dla
roku 2010/2011 - dane wstępne z Systemu Informacji Oświatowej
Zaobserwowane tendencje wskazują, że spadek liczby uczniów szkół
podstawowych jest prawie czterokrotnie większy niż spadek liczby szkół
podstawowych. Na przestrzeni 5 lat liczba uczniów zmalała o 19,37%,
natomiast liczba szkół - o 5,76%.
Wykres 2. Spadek liczby uczniów szkół podstawowych i szkół
podstawowych dla dzieci i młodzieży w latach 2005/2006 – 2010/2011

Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne z Systemu
Informacji Oświatowej
Tendencja jednoczesnego zmniejszania się liczby uczniów i szkół
podstawowych nie występuje w przypadku gimnazjów - na przestrzeni 5
lat przy zmniejszającej się liczbie uczniów występował jednoczesny
wzrost liczby szkół tego typu. Wyjątek stanowi rok szkolny 2010/2011,
w którym liczba gimnazjów uległa zmniejszeniu.
Tabela 2. Zmiany liczby uczniów i liczby gimnazjów od roku szkolnego
2004/2005 do roku 2010/2011
Lata szkolne
Liczba uczniów gimnazjów
Różnica
spadek liczby uczniów skumulowany
%
Liczba gimnazjów
Różnica
spadek/wzrost liczby szkół skumulowany
%
2004/2005
1648800
6980
2005/2006
1596800
-52000
-52000
-3,15%
7031
51
51
0,73%
2006/2007
1528800
-68000
-120000
-7,28%
7076
45
96
1,38%
2007/2008
1453200
-75600
-195600
-11,86%
7142
66
162
2,32%
2008/2009
1381400
-71800
-267400
-16,22%
7204
62
224
3,21%
2009/2010
1322100
-59300
-326700
-19,81%
7244
40
264
3,78%
2010/2011
1259600
-62500
-389200
-23,61%
7189
-55
209
2,99%
Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne z Systemu Informacji
Oświatowej
Wykres 3. Liczba uczniów gimnazjów latach 2005/2006-2010/2011

Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne
z Systemu Informacji Oświatowej
Wykres 4. Liczba gimnazjów w latach 2005/2006 - 2010/2011

Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne
z Systemu Informacji Oświatowej
Należy również zwrócić uwagę, że w latach 2005-2010 wzrosła liczba
publicznych, a więc bezpłatnych dla uczniów, szkół podstawowych
prowadzonych przez inne niż jednostki samorządu terytorialnego organy
prowadzące. Jak pokazuje praktyka, szkoły te zwykle powstawały na
bazie zlikwidowanych placówek prowadzonych przez jednostki samorządu
terytorialnego. Obecnie funkcjonuje 310 takich szkół podstawowych, do
których uczęszcza 17463 uczniów.
Tabela 3. Zmiana liczby szkół publicznych prowadzonych przez organy
inne niż jednostki samorządu terytorialnego w latach 2006-2010
Jednostka samorządu terytorialnego na terenie, której funkcjonują
szkoły
Publiczne szkoły prowadzone przez inne organy niż jst
Razem spadek/wzrost liczby szkół w stosunku do roku 2006/2007
2010/2011
2006/2007
zmiana w stosunku do roku poprzedniego
2007/2008
2008/2009
2009/2010
2010/2011
Gmina
220
15
3
19
13
50
270
Miasto na prawach powiatu
27
4
4
2
0
10
37
Powiat ziemski
3
-1
1
0
0
0
3
Samorząd województwa
0
0
0
0
0
0
0
Razem
250
18
8
21
13
60
310
Źródło: System Informacji Oświatowej
1.2.2. Zmiany średniej liczby uczniów w oddziałach i szkołach
W ostatnich latach w większości polskich szkół wyraźnie zaznaczył się
niż demograficzny. Przy niewspółmiernym spadku liczby szkół w stosunku
do spadku liczby uczniów, z reguły zmalała przeciętna liczebność w
szkołach i oddziałach szkolnych, co pokazują poniższe wykresy.
Wykres 5. Średnie liczby uczniów w oddziale szkoły podstawowej w
latach 2005/2006 - 2010/2011 (publiczne i niepubliczne szkoły dla
dzieci i młodzieży z wyłączeniem szkół specjalnych)

Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne
z Systemu Informacji Oświatowej
Średnia liczba uczniów w oddziale szkoły podstawowej w okresie
ostatnich pięciu lat spadła o 10%. Większa dynamika tego procesu
następuje na wsi, gdzie średnia zmniejszyła się o 11,76%. W tym samym
okresie średnia liczba uczniów w oddziale szkoły podstawowej w mieście
obniżyła się o 4,3%, utrzymując się na stałym poziomie przez ostatnie
3 lata.
Wykres 6. Średnie liczby uczniów w oddziale gimnazjum w latach
2005/2006 - 2010/2011 (publiczne i niepubliczne gimnazja dla dzieci i
młodzieży z wyłączeniem szkół specjalnych)
 
Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne
z Systemu Informacji Oświatowej
Analiza przeciętnej liczby uczniów w oddziale gimnazjum pozwala na
podobne wnioski. Przy wyższej niż w szkołach podstawowych średniej
liczbie uczniów w oddziale (wahającej się w pięciu ostatnich latach od
25 do 23 uczniów) zmniejszenie średniej liczby uczniów o 2 stanowiło
8-procentowy spadek. Podobnie jak w przypadku szkół podstawowych
większą dynamikę procesu zmniejszenia liczby uczniów zaobserwowano na
wsi, spadek o 8,69%. W przypadku miast spadek wynosił 4%. Przez
ostatnie trzy lata średnia liczba uczniów w oddziale gimnazjalnym nie
uległa istotnej zmianie.
Wykres 7. Średnie liczby uczniów w szkole podstawowej w latach
2005/2006 - 2010/2011 (publiczne i niepubliczne szkoły dla dzieci i
młodzieży z wyłączeniem szkół specjalnych)
 
Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne
z Systemu Informacji Oświatowej
Jak pokazuje wykres nr 7, średnia liczba uczniów w szkole podstawowej
od roku 2005/2006 spadła o 21 osób (z 186 do 165), tj. o 11,29%.
Biorąc pod uwagę, że przeciętna liczba uczniów w oddziale szkoły
podstawowej wynosi 18 (wykres
nr 5), oznacza to, że w każdej statystycznej szkole podstawowej
zlikwidowano średnio 1,2 oddziału.
Większą dynamikę procesu zmniejszania się przeciętnej liczby uczniów w
szkole podstawowej obserwuje się w miastach. Tu średnia liczba uczniów
w miejskiej szkole podstawowej obniżyła się o 61 osób (z 386 do 325),
tj. o 15,8%. Przy średniej wynoszącej 22 uczniów w oddziale, odpowiada
to prawie 3 zlikwidowanym oddziałom. W tym samym okresie na wsi
średnia zmniejszyła się o 12 uczniów (ze 108 do 96 uczniów), tj.
11,11%, co nie przekracza 1 zlikwidowanego oddziału (średnia liczba
uczniów w wiejskiej szkole podstawowej szacowana jest na 15).
Wykres 8. Średnie liczby uczniów w gimnazjum w latach 2005/2006 -
2010/2011 (publiczne i niepubliczne gimnazja dla dzieci i młodzieży z
wyłączeniem szkół specjalnych)

Źródło: GUS "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane
dla roku 2010/2011 - dane wstępne
z Systemu Informacji Oświatowej
Jak wynika z danych zawartych na wykresach nr 7 i nr 8, spadek liczby
uczniów w gimnazjach jest prawie dwukrotnie większy niż spadek
odnotowany
w szkołach podstawowych. W okresie pięciu lat średnia liczba uczniów
w gimnazjum zmniejszyła się o 60 osób, co stanowi 23,9% (w szkołach
podstawowych ten spadek wynosił 11,29%). Statystycznie oznacza to
likwidację 3 oddziałów w każdym gimnazjum (zakładając, zgodnie z
danymi SIO, że średnia liczba uczniów w oddziale wynosi 23).
W przypadku gimnazjów dynamika procesu zmniejszenia liczby uczniów
wygląda podobnie na wsi i w miastach. Na wsi przeciętna liczba uczniów
w gimnazjum zmniejszyła się o 38 osób (ze 170 do 132 uczniów), tj. o
22,35%,. Przy średniej wynoszącej 21 uczniów w oddziale wiejskiego
gimnazjum oznacza to prawie dwa zlikwidowane oddziały. W mieście
spadek wynosił 84 uczniów (z 338 do 254 osób),
tj. o 24,85%, co przy średniej 24 uczniów na oddział oznacza
likwidację 3,5 oddziałów.
2Procedura likwidacji placówki oświatowej
=========================================
Okres reformy strukturalnej polskiego systemu oświaty rozpoczęty w
1999 roku wiązał się z likwidacją starego typu szkół i tworzeniem
szkół nowego typu. Część jednostek samorządu terytorialnego,
korzystając ze stworzonych możliwości, już od roku 1990 zarządzała
bazą oświatową na swoim terenie, nabierając cennego doświadczenia w
tym zakresie. Na mocy ustawy z dnia 8 stycznia 1999 r. – Przepisy
wprowadzające reformę ustroju szkolnego (Dz. U. z 1999 r. Nr 12, poz.
96), w roku rozpoczęcia reformy strukturalnej, samorządy gminne
zostały zobowiązane do tworzenia i prowadzenia gimnazjów. Był to
trudny okres, ponieważ w niektórych samorządach dopiero budowano
strategie zarządzania lokalną oświatą, a niegdyś, centralnie
zarządzana sieć szkolna nie zawsze odpowiadała lokalnym potrzebom i
wymagała zmian z związku z reformą. Dlatego też w okresie zmian
strukturalnych o kształcie lokalnych sieci szkolnych, a co za tym
idzie o likwidacji placówek oświatowych, wraz z jednostkami samorządu
terytorialnego współdecydowali kuratorzy oświaty.
Sytuacja w tym zakresie zmieniła się z wejściem w życie nowelizacji
ustawy z dnia
19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 458 i Nr 219, poz. 1705).
Zmiany w zakresie kompetencji kuratora oświaty miały na celu dokonanie
czytelnego podziału zadań oświatowych między organy prowadzące szkoły
i organy sprawujące nadzór pedagogiczny.
Samorządy wypracowały systemy zarządzania szkołami na własnym terenie,
a świadomość obowiązków wynikających z odpowiedzialności za realizację
zadań w zakresie edukacji osiągnęła poziom pozwalający na powierzenie
im wyłącznych kompetencji dotyczących kształtowania sieci szkolnej,
bez konieczności władczego ingerowania organów administracji rządowej.
Rozstrzyganie o zakładaniu, przekształcaniu i likwidowaniu szkół
publicznych pozostawiono w wyłącznych kompetencjach jednostek
samorządu terytorialnego.
Organ prowadzący szkołę, który chce ją zlikwidować, jest ustawowo
zobligowany na 6 miesięcy przed zamierzoną likwidacją do powiadomienia
o swych zamiarach rodziców uczniów (w przypadku szkoły dla dorosłych –
uczniów), kuratora oświaty oraz organ wykonawczy jednostki samorządu
terytorialnego właściwej do prowadzenia szkół danego typu. Rolę
kuratora oświaty w tym zakresie ograniczono do opiniowania
rozstrzygnięć projektowanych przez organy stanowiące jednostek
samorządu terytorialnego w terminie 14 dni od przekazania przez JST
informacji o zamiarze likwidacji.
W obecnym stanie prawnym uchwała organu stanowiącego jednostki
samorządu terytorialnego w sprawie likwidacji szkoły, w zakresie jej
legalności, podlega kontroli wojewody. Zgodnie z przepisami
ustrojowych ustaw samorządowych, wojewoda sprawuje nadzór nad
działalnością komunalną na podstawie kryterium zgodności z prawem. O
nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części orzeka
organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia
uchwały lub zarządzenia.
Wykres 9.Stosunek negatywnych i pozytywnych opinii dotyczących zamiaru
likwidowania szkół w latach 2005-2010

Źródło: Dane przekazane przez Kuratorów Oświaty
Z analizy danych, dotyczących stosunku liczby opinii pozytywnych i
negatywnych, w okresie od roku 2005 do roku 2009 kuratorzy oświaty
wydali ogółem około 12% negatywnych opinii dotyczących likwidacji
szkół. W roku 2010, a więc wtedy, gdy obowiązywały już nowe przepisy i
opinia kuratora nie była wiążąca, wskaźnik negatywnych opinii spadł do
7%.
Oznacza to, że niezależnie od tego, czy opinia kuratora oświaty była
wydawana w formie postanowienia (do roku 2009) czy też nie, w
kolejnych latach udział procentowy opinii negatywnych w ogólnej
liczbie wydanych opinii w sprawie zamiaru likwidacji szkół stanowi
niewielki odsetek. Ponadto odejście od konieczności uzyskiwania przez
organy prowadzące szkoły pozytywnej opinii kuratora oświaty nie
spowodowało zwiększenia liczby likwidowanych szkół podstawowych
(tabela nr 1). Jest to związane, między innymi, z umocnieniem się roli
społeczności lokalnych w kontrolowaniu i wpływaniu na decyzje
podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego.
3Modernizacja sieci szkolnych
=============================
3.1Przyczyny likwidacji szkół
-----------------------------
Organizowanie edukacji publicznej jest jednym z ważniejszych zadań
samorządu. Sposób realizacji tego zadania zależy między innymi od
wykreowania racjonalnej i skutecznej strategii działań. Samorządy
ustawowo odpowiadają za warunki kształcenia na swoim terenie. Coraz
częściej czują również odpowiedzialność nie tylko za warunki
kształcenia, ale także za jego jakość i wyniki. Znowelizowana w 2009
roku ustawa o systemie oświaty nałożyła na wójta, burmistrza,
prezydenta, starostę i marszałka obowiązek corocznego informowania o
stanie realizacji zadań oświatowych, w tym o wynikach egzaminów
zewnętrznych. Upublicznianie informacji o realizacji zadań oświatowych
przez jednostki samorządu terytorialnego z pewnością przyczynia się do
zwiększenia kontroli społecznej
w obszarze lokalnej polityki oświatowej. Podejmowane przez samorządy
decyzje wpływają na przyszłe losy zarówno całej społeczności lokalnej
jak i każdego mieszkańca z osobna.
Analizy prognoz demograficznych pozwalają na przygotowanie
odpowiedniej lokalnej strategii zmian systemu edukacji. Tworzenie,
przekształcanie i likwidowanie placówek oświatowych jest jednym z
elementów racjonalnej polityki lokalnej, pozwalającej na dostosowanie
sieci edukacyjnej do pojawiających się nowych wyzwań.
Wydatki przeznaczone na edukację stanowią często najbardziej znaczącą
pozycję w budżecie wielu samorządów, więc spadek liczby uczniów w
szkołach
i oddziałach stanowi problem ekonomiczno-społeczny. Wiele kosztów
utrzymania szkół jest stałych (utrzymanie bieżące i remonty bazy
szkolnej, wynagrodzenia pracowników administracyjno-obsługowych i
pedagogicznych) i nie zależy od liczby uczniów w placówce.
Zmniejszenie liczby uczniów w szkole oznacza większy koszt utrzymania
szkoły w przeliczeniu na jednego ucznia.
Jednostki samorządu terytorialnego decydując się na likwidację małej
szkoły kierują się nie tylko ekonomią, ale także wynikami zewnętrznych
sprawdzianów i egzaminów. Analizy Instytutu Badań Edukacyjnych
dotyczące wielkości oddziałów wskazują, że obniżenie liczebności w
oddziałach nie prowadzi samoistnie do znaczącej poprawy wyników
kształcenia.
Często likwidacja szkół wynika z przemyślanej strategii i planu
inwestycyjnego samorządów, które likwidują szkoły w starych budynkach
o niskich standardach w zakresie warunków kształcenia, a w ich miejsce
budują nową szkołę
o standardach dostosowanych do wymogów nowoczesnej edukacji.
Z danych Systemu Informacji Oświatowej wynika, że spadkowi liczby
uczniów objętych subwencją i liczby szkół z wielu powodów nie
towarzyszy spadek kwoty części oświatowej subwencji ogólnej. Jak
wynika z analizy danych zawartych w tabeli 4 od 2005 roku finansowy
standard A, czyli wydatki na jednego tzw. przeliczeniowego ucznia
wzrosły o ponad 70%.
Tabela 4. Wzrost kwoty części oświatowej subwencji ogólnej oraz kwoty
finansowego standardu A
2005 r.
2006 r.
2007 r.
2008 r.
2009 r.
2010 r.
2011 r.
Kwota części oświatowej subwencji ogólnej
(w tys. zł.)
26 097 496
26 780 958
28 204 949
30 910 553
33 399 798
35 009 865
36 924 829
Finansowy standard A - wydatki na jednego ucznia (w zł)
2 769,80
2 961,86
3 198,53
3 645,72
4 038,81
4 364,39
4 717,01
Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej, Wydział Współpracy z
Jednostkami Samorządu Terytorialnego
Ze względu na wyższe jednostkowe koszty kształcenia uczniów w szkołach
położonych na terenach wiejskich i w miastach do 5 tys. mieszkańców
(spowodowane przede wszystkim niższą liczebnością oddziałów oraz
koniecznością wypłat dodatków socjalnych dla nauczycieli) w algorytmie
podziału subwencji uwzględniona została specyfika takich szkół. W
ramach wskaźnika korygującego stosowane są zwiększone wagi subwencyjne
dla uczniów szkół zlokalizowanych na terenach wiejskich lub w miastach
do 5 tys. mieszkańców. Algorytm podziału subwencji oświatowej jest
corocznie modyfikowany, a potrzeba tej modyfikacji wynika z analizy
wskaźników ekonomicznych obrazujących przeciętne koszty kształcenia i
działalności szkół oraz placówek oświatowo-wychowawczych.
Wykres 10. Wzrost finansowego standardu A (wydatki na tzw. ucznia
przeliczeniowego)

Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej, Wydział Współpracy z
Jednostkami Samorządu Terytorialnego
Ministerstwo Edukacji Narodowej mając świadomość, że przygotowanie i
zrealizowanie dobrej strategii rozwoju lokalnej oświaty nie jest
możliwe bez systematycznego gromadzenia i analizowania wielu
informacji dotyczących organizacji i efektów kształcenia oraz sposobów
zarządzania i finansowania edukacji, podjęło decyzję o systemowym
zachęceniu samorządów do zaplanowania racjonalnej polityki oświatowej.
W roku 2010, korzystając ze środków unijnych, uruchomiono projekt
systemowy Doskonalenie strategii zarządzania oświatą na poziomie
regionalnym i lokalnym, realizowany przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w
partnerstwie z Uniwersytetem Warszawskim. Od 2009 roku realizowany
jest systemowy projekt Usprawnianie systemu zbierania i analizy danych
dotyczących funkcjonowania systemu oświaty m.in. poprzez rozwój
Systemu Informacji Oświatowej, którego celem jest między innymi
stworzenie systemu pozwalającego na uzyskiwanie rzetelnych danych
niezbędnych do prowadzenia polityki oświatowej oraz zarządzania
oświatą, w tym procesami finansowania oświaty, na poziomie krajowym,
regionalnym i lokalnym.
3.2Inne czynniki wpływające na kształt sieci szkolnych
------------------------------------------------------
Jak pokazuje praktyka, niektóre władze samorządowe pomimo
obserwowanego spadku liczby uczniów nie decydują się na likwidację
szkół w małych miejscowościach. Może być to związane z faktem, że
budynek szkolny jest również miejscem, w którym działają instytucje
kulturalne oraz organizowane są wydarzenia ważne dla lokalnej
społeczności.
Zdarza się też, że w jednostce samorządowej brakuje wieloletniej
strategii zarządzania zasobami oświatowymi, co doprowadza do sytuacji,
w której decyzje dotyczące racjonalizacji sieci szkół budzą gwałtowny
sprzeciw społeczny. Tak mogło wydarzyć się w wypadku samorządów
wskazanych przez wnioskodawców.
Innym zjawiskiem obserwowanym na podstawie danych zamieszczonych w
pierwszym rozdziale niniejszego opracowania (tabela nr 1) oraz
poniższego wykresu jest korelacja liczby likwidowanych szkół
podstawowych z cyklem wyborczym dla jednostek samorządu
terytorialnego.
Wykres 11. Zmiany liczby szkół podstawowych w latach 2005-2010 na
terenie kraju

Źródło: "Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010". * Dane dla
roku 2010 – dane z Systemu Informacji
Oświatowej
Kalendarz wyborczy wskazuje na mniejszą liczbę zlikwidowanych szkół
podstawowych w latach wyborczych (w roku 2006 zlikwidowano 69 szkół, a
w roku 2010 – 53 szkoły ), co w porównaniu z latami, w których nie
odbywają się wybory samorządowe, jest wielkością znacznie mniejszą.
Mając na uwadze następujący po roku wyborczym znaczny wzrost
likwidowanych szkół podstawowych (w roku 2007 zlikwidowano 173 szkoły,
tj. 2,5 razy więcej niż rok wcześniej), w 2011 roku można prognozować
równie znaczący wzrost liczby szkół przeznaczonych do likwidacji.
Przekazywane do kuratorów i wojewodów informacje, dotyczące zamiaru
likwidacji szkół, mają charakter intencyjny. Rzeczywista liczba szkół,
zlikwidowanych w roku bieżącym, będzie znana dopiero w październiku
2011 roku. Praktyka pokazuje, że rokrocznie liczba uchwał intencyjnych
dotyczących zamiaru likwidacji szkół znacznie przewyższa liczbę
faktycznie zlikwidowanych placówek.
4Proponowane rozwiązania systemowe ograniczające likwidacje szkół
=================================================================
4.1Przekazywanie szkół i placówek do prowadzenia podmiotom innym niż
jednostki samorządu terytorialnego
--------------------------------------------------------------------
Aby ułatwić proces powstawania - na bazie małych szkół prowadzonych
w większości przypadków przez gminy - publicznych szkół prowadzonych
przez inne niż jednostki samorządu terytorialnego organy prowadzące, w
marcu 2009 r. znowelizowano art. 5 cytowanej ustawy o systemie
oświaty. Nowelizacja ta pozwoliła jednostkom samorządu terytorialnego
na przekazywanie szkoły lub placówki do prowadzenia innemu podmiotowi
z ominięciem procesu likwidacyjnego.
Samorząd, po uzyskaniu zgody kuratora oświaty, może przekazać szkołę,
jeżeli uczy się w niej nie więcej niż 70 uczniów. Przekazanie odbywa
się na mocy uchwały organu stanowiącego po zawarciu stosownej umowy,
która określa między innymi obwód szkoły lub warunki przyjmowania
uczniów i warunki korzystania z mienia przejętej szkoły.
Obowiązujące od 2009 r. przepisy pozwalają na ochronę miejsc pracy
nauczycieli oraz płynne przekazanie szkoły. Gwarantują również, że
nowy organ prowadzący nie może zlikwidować szkoły, a samorząd ma
obowiązek ponownego przejęcia placówki, jeżeli nowy organ prowadzący
nie będzie mógł jej dalej prowadzić. Nadzór nad jakością nauczania
pozostał w rękach kuratora oświaty. Z danych statystycznych
przekazanych przez kuratorów oświaty wynika, że w roku szkolnym
2009/2010, korzystając z zapisów ustawowych, art. 5 ust. 5g ustawy o
systemie oświaty, osobom prawnym lub fizycznym przekazano łącznie 11
placówek – 10 szkół i 1 przedszkole.
W przygotowanym w bieżącym roku przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
projekcie nowelizacji ustawy o systemie oświaty proponuje się
wprowadzenie przepisów umożliwiających jednostkom samorządu
terytorialnego zlecenie realizacji zadań oświatowych organizacji
pozarządowej lub innemu podmiotowi, o którym mowa w art. 3 ust. 3
ustawy z dnia 24 kwietnia 2004 r. o działalności pożytku publicznego i
o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536). Proponowana
regulacja pozwala na przekazanie szkoły w drodze ogłoszenia o otwartym
konkursie ofert. Kryteriami stosowanymi przy wyborze ofert byłyby
m.in. doświadczenie oferenta w działalności oświatowej, jego potencjał
organizacyjny, proponowana oferta dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz
kwalifikacje kadry.
4.2Nowe możliwości organizowania sieci szkół
--------------------------------------------
W przygotowanym projekcie nowelizacji ustawy o systemie oświaty, w
zakresie wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej,
uelastyczniono przepisy dotyczące funkcjonowania placówek dla dzieci w
wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Projekt ustawy zakłada, że jedynymi miejscami edukacji przedszkolnej
będą przedszkola i inne formy wychowania przedszkolnego. Przepisy
przejściowe pozwolą na przekształcenie się oddziałów przedszkolnych
funkcjonujących w szkołach podstawowych w przedszkola lub inne formy
wychowania przedszkolnego. Proponowana zmiana wynika ze zgłaszanych
problemów w zakresie funkcjonowania oddziałów przedszkolnych w
szkołach, które są placówkami feryjnymi przy jednoczesnym nieferyjnym
charakterze pracy tych oddziałów i zatrudnionych tam nauczycieli.
W obliczu postępującego niżu demograficznego zamiast podejmowanych
obecnie przez samorządy decyzji o likwidacji szkół i przenoszeniu
uczniów do innych placówek, projektowana ustawa da samorządom
możliwość nauczania dzieci w dotychczasowych budynkach szkół i
przedszkoli, które - jako grupa - będą wspólnie zarządzane (będą miały
wspólną kadrę pedagogiczną i wspólnych specjalistów, co ułatwi
organizowanie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, doradztwa
zawodowego, a także zapewni pełne etaty nauczycielom).
Możliwość grupowania – w celu wspólnego zarządzania i realizowania
dodatkowych zadań poprawiających jakość dotychczasowej oferty –
dotyczy prawie wszystkich jednostek obecnie występujących w systemie
oświaty. W niekorzystnych warunkach demograficznych i geograficznych
na bazie dotychczasowej często rozdrobnionej sieci szkół i placówek
będzie można utworzyć większe i silniejsze jednostki systemu oświaty.
Takie grupowanie w silniejsze organizmy, o bardziej rozbudowanej
ofercie, dotyczyć będzie:
*
edukacji przedszkolnej i podstawowej,
*
kształcenia ogólnego na poziomie gimnazjalnym i licealnym,
*
szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe i ustawiczne,
*
placówek zajmujących się szeroko pojętym wspomaganiem szkół w
rozwoju.
4.3 Obniżenie wieku spełniania rocznego obowiązkowego przygotowania
przedszkolnego i realizacji obowiązku szkolnego
-------------------------------------------------------------------
Ustawą z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 458 i Nr
219, poz.1705), wprowadzono przepisy dotyczące prawa, a następnie
obowiązku uczestniczenia w rocznym wychowaniu przedszkolnym dzieci
5-letnich oraz obniżenie wieku szkolnego. W obecnym projekcie
nowelizacji ustawy o systemie oświaty zapisano również prawo do
wychowania przedszkolnego dla dzieci czteroletnich. Takie rozwiązania
pozwalają na częściowe zapobieżenie negatywnym skutkom niżu
demograficznego. Jak pokazuje symulacja, o której mowa w rozdziale
pierwszym opracowania, obniżenie rozpoczynania obowiązku szkolnego do
szóstego roku życia wiąże się w ciągu najbliższych lat z utworzeniem
nowych oddziałów, co z pewnością jest ważnym elementem złagodzenia
skutków niżu demograficznego, w tym ochronę miejsc pracy dla rzeszy
nauczycieli.
Proces obniżenia wieku rozpoczynania spełniania obowiązku rocznego
przygotowania przedszkolnego pięciolatków oraz proces włączania
sześciolatków do edukacji szkolnej rozpoczął się w 2009 r., ponieważ
był to najkorzystniejszy czas na rozpoczęcie planowanych zmian. Z
danych statystycznych wynika, że od kilkunastu lat spada liczba
uczniów w szkołach podstawowych, a w roku 2009 rocznik sześciolatków
był najmniej liczny. Liczba 6-latków w kolejnych latach zmalała z 427
tys. w 2002 r. do 354 tys. w 2010 r.
Wykres 12. Liczba dzieci w wieku 6 lat w latach 2002- 2015

Źródło: opracowanie Departamentu Strategii w Ministerstwie Edukacji
Narodowej na podstawie danych GUS
Obniżenie wieku rozpoczynania spełniania obowiązku szkolnego jest
rozłożone na 3 lata szkolne (2009/2010, 2010/2011, 2011/2012). W tym
okresie rodzice dzieci spełniających warunki określone w ustawie o
systemie oświaty decydują o tym, czy ich dziecko rozpocznie naukę
szkolną w wieku 6 czy 7 lat. Proces włączania sześciolatków w edukację
szkolną już się rozpoczął. Z początkiem roku szkolnego 2009/2010 w
przedszkolach i pierwszych klasach szkół podstawowych zaczęła
obowiązywać nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego i
kształcenia ogólnego, uwzględniająca możliwości rozwojowe dzieci
sześcioletnich, która następnie rok po roku obejmować będzie stopniowo
kolejne etapy edukacji.
Z danych Systemu Informacji Oświatowej wynika, że w porównaniu z
rokiem 2008/2009, zwiększyła się liczba dzieci sześcioletnich w
klasach pierwszych szkół podstawowych. W roku szkolnym 2010/2011 z
możliwości wcześniejszego pójścia do szkoły skorzystało 12,5%
sześciolatków spośród tych dzieci, które rok wcześniej chodziły do
przedszkola.
Zmiany dotyczące objęcia obowiązkowym rocznym przygotowaniem
przedszkolnym dzieci 5-letnich zaplanowano na 2 lata. Od 1 września
2009 r. dzieci w wieku 5 lat mają prawo do rocznego przygotowania
przedszkolnego, natomiast gminy mają obowiązek zorganizowania tej
edukacji w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych zorganizowanych w
szkołach podstawowych. Od 1 września 2011 r. prawo to zostanie
przekształcone w obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego.
Tabela 5. Dzieci wg wieku w wychowaniu przedszkolnym w latach
2005-2010 (ogółem)
Dzieci wg wieku
2005
2006
2007
2008
2009
2010*
Liczba dzieci kończących w danym roku 3 lata, w tym
352 351
348 685
353 771
362 200
372 669
386 811
liczba trzylatków objętych we wrześniu edukacją przedszkolną
104 637
115 558
127 567
148 985
170 256
192 880
% trzylatków objętych wychowaniem przedszkolnym
29,7%
33,1%
36,1%
41,1%
45,7%
49,9%
Liczba dzieci kończących w danym roku 4 lata, w tym
362 435
352 075
348 504
353 700
362 221
372 669
liczba czterolatków objętych we wrześniu edukacją przedszkolną
149 448
156 482
167 519
188 263
215 230
239 292
% czterolatków objętych wychowaniem przedszkolnym
41,2%
44,4%
48,1%
53,2%
59,4%
64,2%
Liczba dzieci kończących w danym roku 5 lat, w tym
376 326
362 119
351 867
348 400
353 515
362 221
liczba pięciolatków objętych we wrześniu edukacją przedszkolną
192 892
202 348
203 196
223 243
264 465
293 655
% pięciolatków objętych wychowaniem przedszkolnym
51,3%
55,9%
57,7%
64,1%
74,8%
81,1%
Źródło: Dane o liczbie dzieci wg wieku i liczbie wychowanków
przedszkoli wg wieku dla lat 2005-2009 na podstawie danych GUS
("Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31
XII …..", "Oświata i wychowanie w roku szkolnym…."). *- Dla roku 2010
liczba dzieci według wieku szacowana na podstawie danych GUS
31.12.2009 r. Liczba dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego na
podstawie danych SIO.
Analizując dane z tabeli 6 należy zauważyć, że największy wzrost
liczby przedszkolaków zanotowano, podobnie jak przed rokiem, w grupie
dzieci pięcioletnich (obecnie 81,0%).
Warto również podkreślić, że szybszy wzrost upowszechnienia wychowania
przedszkolnego wśród pięciolatków nie został osiągnięty kosztem innych
grup wiekowych. Zwiększa się procent trzylatków uczestniczących w
wychowaniu przedszkolnym – wynosi on obecnie 49, 9% a w grupie
czterolatków – 64,2%.
Wykres 13. Wzrost upowszechnienia wychowania przedszkolnego w latach
1998/1999- 2011

Źródło: Dane o liczbie dzieci wg wieku i liczbie wychowanków
przedszkoli wg wieku dla lat 1998/1999-2009/2010 na podstawie danych
GUS ("Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu
31 XII …..", "Oświata i wychowanie w roku szkolnym…."). *-Dla roku
2010/2011 liczba dzieci według wieku szacowana na podstawie danych GUS
31.12.2009 r. Liczba dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego na
podstawie danych SIO.
Podsumowanie
============
Zmiany w sieciach szkolnych są jednym z elementów racjonalnej polityki
oświatowej. W ostatnich latach większość polskich placówek oświatowych
odczuła wyraźny niż demograficzny, który głównie spowodował
zmniejszenie średniej liczby uczniów, w mniejszym stopniu wpłynął
także na spadek liczby szkół. W ostatnich pięciu latach spadek liczby
uczniów szkół podstawowych był czterokrotnie większy niż spadek liczby
szkół.
Ministerstwo Edukacji Narodowej zaproponowało kilka systemowych
rozwiązań, które powinny pomóc jednostkom samorządu terytorialnego w
złagodzeniu skutków niżu demograficznego. Nowelizacja w roku 2009
ustawy o systemie oświaty stworzyła możliwość ochrony małych szkół
przed likwidacją, proponując przekazywanie ich do prowadzenia innym
podmiotom niż jednostki samorządu terytorialnego. Przekazane w ten
sposób szkoły nadal mają charakter ogólnodostępnych i bezpłatnych dla
uczniów szkół publicznych, w których zatrudnienie znajdują nauczyciele
placówek pierwotnie przeznaczonych do likwidacji.
Na podstawie zebranych doświadczeń, w obecnie proponowanej przez MEN
nowelizacji ustawy o systemie oświaty zawarto przepisy, na mocy
których przekazywanie zadań oświatowych do prowadzenia będzie możliwe
wyłącznie na podstawie precyzyjnie zdefiniowanych procedur
konkursowych organizacjom działającym w sferze pożytku publicznego, co
z jednej strony ograniczy możliwość postępowania uznaniowego, a z
drugiej rozszerzy możliwości budowania społeczeństwa obywatelskiego.
Dzięki przygotowanej nowelizacji ustawy, w obliczu postępującego niżu
demograficznego, zamiast likwidacji małych placówek i przenoszenia
dzieci do większych szkół samorządy otrzymają możliwość nauczania
dzieci w dotychczasowych budynkach szkół i przedszkoli, które - jako
grupa - będą wspólnie zarządzane (będą miały wspólną kadrę
pedagogiczną i wspólnych specjalistów, co ułatwi zorganizowanie
uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, doradztwa zawodowego, a
także zapewni pełne etaty nauczycielom).
Możliwość łączenia – w celu wspólnego zarządzania i realizowania
dodatkowych zadań poprawiających jakość dotychczasowej oferty –
dotyczy prawie wszystkich jednostek obecnie występujących w systemie
oświaty, w często rozdrobnionej sieci szkół i placówek. Takie łączenie
w większe i silniejsze organizmy, o bardziej rozbudowanej ofercie,
dotyczyć będzie:
*
edukacji przedszkolnej i podstawowej,
*
kształcenia ogólnego na poziomie gimnazjalnym i licealnym,
*
szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe i ustawiczne,
*
placówek zajmujących się szeroko pojętym wspomaganiem szkół w
rozwoju.
Nowe jednostki systemu edukacji, o bardziej kompleksowych zadaniach,
będą musiały być profesjonalnie i nowocześnie zarządzane, będą
gospodarowały zasobami kadrowymi i majątkowymi w sposób jak
najbardziej adekwatny do potrzeb i zgodny z celami rozwoju lokalnej
społeczności na danym terenie.
Wszystkie projektowane w ustawie o systemie oświaty zmiany mają na
celu takie zorganizowanie systemu edukacji, aby było możliwe dbanie o
podnoszenie jakości edukacji w trudnych warunkach demograficznych,
które będą głównym wyzwaniem dla zarządzających polską edukacją przez
najbliższych 20 lat.
Opracowano w Departamencie Kształcenia Ogólnego i Wychowania
Ministerstwa Edukacji Narodowej.
5Spis tabel i wykresów
======================
5.1Tabele
---------
Tabela 1. Zmiany liczby uczniów i liczby szkół podstawowych od roku
szkolnego 2004/2005 do roku 2010/2011 6
Tabela 2. Zmiany liczby uczniów i liczby gimnazjów od roku szkolnego
2004/2005 do roku 2010/2011 7
Tabela 3. Zmiana liczby szkół publicznych prowadzonych przez organy
inne niż jednostki samorządu terytorialnego w latach 2006-2010 9
Tabela 4. Wzrost kwoty części oświatowej subwencji ogólnej oraz kwoty
finansowego standardu A 17
Tabela 5. Dzieci wg wieku w wychowaniu przedszkolnym w latach
2005-2010 (ogółem) 25
5.2Wykresy
----------
Wykres 1. Liczba uczniów ogółem w szkołach podstawowych dla dzieci i
młodzieży w latach 2002-2015 4
Wykres 2. Spadek liczby uczniów szkół podstawowych i szkół
podstawowych dla dzieci i młodzieży w latach 2005/2006 – 2010/2011 7
Wykres 3. Liczba uczniów gimnazjów latach 2005/2006-2010/2011 8
Wykres 4. Liczba gimnazjów w latach 2005/2006 - 2010/2011 8
Wykres 5. Średnie liczby uczniów w oddziale szkoły podstawowej w
latach 2005/2006 - 2010/2011 (publiczne i niepubliczne szkoły dla
dzieci i młodzieży z wyłączeniem szkół specjalnych) 9
Wykres 6. Średnie liczby uczniów w oddziale gimnazjum w latach
2005/2006 - 2010/2011 (publiczne i niepubliczne gimnazja dla dzieci i
młodzieży z wyłączeniem szkół specjalnych) 10
Wykres 7. Średnie liczby uczniów w szkole podstawowej w latach
2005/2006 - 2010/2011 (publiczne i niepubliczne szkoły dla dzieci i
młodzieży z wyłączeniem szkół specjalnych) 11
Wykres 8. Średnie liczby uczniów w gimnazjum w latach 2005/2006 -
2010/2011 (publiczne i niepubliczne gimnazja dla dzieci i młodzieży z
wyłączeniem szkół specjalnych) 12
Wykres 9.Stosunek negatywnych i pozytywnych opinii dotyczących zamiaru
likwidowania szkół w latach 2005-2010 14
Wykres 10. Wzrost finansowego standardu A (wydatki na tzw. ucznia
przeliczeniowego) 18
Wykres 11. Zmiany liczby szkół podstawowych w latach 2005-2010 na
terenie kraju 19
Wykres 12. Liczba dzieci w wieku 6 lat w latach 2002- 2015 24
Wykres 13. Wzrost upowszechnienia wychowania przedszkolnego w latach
1998/1999- 2011 26
1 Współczynnik ten określa średnią liczbę dzieci przypadających na
kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat)
29